Als ik u zeg dat het 19 maart was, als ik toevoeg dat het was in het jaar waaraan, vele maanden later, Quintus Fufius Calenus en Publius Vatinius als consuls hun naam zouden geven, en als ik dat omreken naar 29 januari 47 v.Chr. op onze kalender, dan weet u: het is tijd voor een stukje in het feuilleton “Wat deed Julius Caesar vandaag 2069 jaar geleden?”
Als u de laatste weken deze reeks hebt gevolgd, dan weet u dat het Egyptische leger van Ptolemaios XIII Caesar in Alexandrië had vast gezet, dat Caesar met moeite zijn aanvoerlijnen had opengehouden en dat een ontzettingsleger onderweg was. Ondertussen verzamelden Caesars tegenstanders zich in Dalmatië en het huidige Tunesië, wankelde het Romeinse gezag in wat nu Turkije heet, was het onmogelijk gebleken in Rome verkiezingen te houden en dreigde opstand in Andalusië.
Dalmatië
Eerst Dalmatië. Daar had een van zijn onderbevelhebbers, Aulus Gabinius, een zware nederlaag geleden. En een van de republikeinse leiders, de al eens genoemde Marcus Octavius, meende kans te zien de hele provincie te bezetten. Hij commandeerde de vloot die een jaar eerder voor Pompeius de Adriatische Zee had bewaakt.
Het nieuws van de nederlaag had Publius Vatinius bereikt, die met enkele schepen in Brindisi was. Ofschoon ziek stak hij de zee over en viel op 17 maart (onze 27 januari, hartje winter) Octavius aan bij het eilandje Šćedro. Hoewel zijn schepen minder van kwaliteit en minder in aantal waren, was hij succesvol en kwam een einde aan de onrust in Dalmatië. Zoals gezegd zou hij later in het jaar met terugwerkende kracht het consulaat krijgen.
Egypte
Terwijl dit in Dalmatië gebeurde, nam de situatie ook in Egypte een voor Caesar goede wending. Zoals we al zagen was Mithridates van Pergamon erin geslaagd Pelousion in te nemen, de Joden voor Caesar te winnen, een Egyptische aanval af te slaan en de capitulatie van Memfis af te dwingen. Daar was hij de Nijl overgestoken De anonieme auteur van De Alexandrijnse Oorlog weet het volgende te vertellen:
Mithridates stuurde een bode naar Caesar om de gang van zaken te melden. Koning Ptolemaios vernam van zijn mensen hetzelfde. Daarom vertrokken ze ongeveer gelijktijdig, de koning om Mithridates uit te schakelen en Caesar om hem bij zich op te nemen.
De koning maakte gebruik van de snellere vaart over de Nijl, waarop hij een grote vloot gereed had liggen. Caesar wilde niet dezelfde route kiezen, om niet op de rivier een scheepsgevecht te moeten leveren, en voer om over de zee. Toch stootte hij op de troepen van de koning voordat die Mithridates kon aanvallen, en hij nam zijn bondgenoot met ongedeerd leger bij zich op. (28; vert. Hetty van Rooijen)
We lezen het in iets meer detail bij Cassius Dio:
Uit vrees voor een hinderlaag achtervolgde Caesar Ptolemaios niet, maar voer ’s nachts uit alsof hij op weg was naar een van de mondingen van de Nijl, en stak op elk schip een enorm vuur aan, zodat waarnemers zouden denken dat hij oostwaarts ging. Na te zijn weggevaren, liet hij de vuren doven, keerde terug, voer voorbij de stad naar het voorgebergte ten westen van de stad en ging daar aan land (42.43.2-3).
De uitbraak
Dit voorgebergte is de haven van El-Dekheila, meteen ten westen van Alexandrië. Er is in de nacht van 29/30 januari (onze kalender) behoorlijk veel gebeurd, maar de zon ging onder om half zes en kwam pas op om zeven uur. Bovendien was het bijna volle maan, waardoor de manoeuvres minder gevaarlijk waren. (Dit is een van de redenen waarom het nuttig is de kalender om te rekenen.)
Volgens de auteur van De Alexandrijnse Oorlog was Caesars doel zijn troepen samen te voegen met die van Mithridates. Na maanden ingesloten te zijn geweest in het paleis in Alexandrië, zal het Caesars mannen goed zijn bevallen dat ze eindelijk weer in het open veld konden bewegen. Het zegt veel over de moeilijke positie waarin ze zich hadden bevonden, dat het pas kon gebeuren toen het Egyptische leger was weggegaan. Het zegt ook veel over Ptolemaios’ positie dat hij de blokkade van het paleis moest afbreken omdat hij alleen door eerst Mithridates te verslaan, kon hopen de Alexandrijnse Oorlog nog te winnen. De situatie was sterk in Caesars voordeel verbeterd.
[Een overzicht van de reeks #RealTimeCaesar is hier.]
Een opmerking bij de opgegeven tijdstippen van zonsopgang en zonsondergang. In the antieke tijdrekening ging de zon altijd om 12 uur precies door het zuiden en de zon ging altijd evenveel uren ervoor op als erna onder. Ten opzichte van middernacht gold natuurlijk dezelfde symmetrie.
De huidige asymmetrie in de tijden van zonsopkomst en zonsondergang ontstonden pas in de 19de eeuw toen men van ware zonnetijd over ging naar middelbare zonnetijd (zoals een mechanisch uurwerk dat aangeeft) en daarna naar zonetijd (zodat alle uurwerken binnen een land dezelfde tijd aanwijzen).
In dit geval kan je dus i.p.v. “de zon ging onder om half zes en kwam pas op om zeven uur” dit beter schrijven als “de zon ging onder om kwart over vijf en kwam pas op om kwart voor zeven”.
Ja, ik beken schuld.
Ik las “Caesar en Ptolemaios op Mars”. 😉