Tag: Ester

Ester

De Septuaginta

On door Jona LenderinginBijbel, Geschiedenis, Hellenisme, Jodendom6 reacties
Ptolemaios II (Louvre, Parijs)

Op zondag blog ik meestal over het Nieuwe Testament. Die tekst is geschreven in het Grieks door mensen die voortdurend verwijzen naar oudere religieuze literatuur. Een fors deel kennen we uit de joodse Bijbel ofwel de Tenach ofwel het Oude Testament. Onze tekst van dat heilige boek gaat terug op Hebreeuwse originelen, de taal waarin deze literatuur nu eenmaal is geschreven. Het probleem is nu dat de auteurs van het Nieuwe Testament de joodse literatuur lazen in een Griekse vertaling, de Septuaginta. De tekst daarvan wijkt op sommige punten af van de op Hebreeuwse teksten gebaseerde Bijbel zoals wij die kennen.

Verschillen

Eén voorbeeld: Goliat is in de gebruikelijke Hebreeuwse tekst (“de masoretische traditie”) zesenhalve el lang maar in de Griekse versie vierenhalve el.noot 1 Samuel 17.4. In de Hebreeuwse tekst is het een reus van drie meter, in de Griekse tekst meet ’ie net iets meer dan twee meter. Ook de Dode-Zee-Rollen noemen vierenhalve el. Je krijgt de indruk dat de gebruikelijke Hebreeuwse tekst teruggaat op een origineel met een vergissing. Je kunt dus niet zomaar de Hebreeuwse tekst als de meest betrouwbare accepteren.

Lees verder “De Septuaginta” →

Joodse literatuur (5): wat te lezen?

On door Jona LenderinginBijbel, Jodendom3 reacties
Byzantijns kistje met bijbelse scènes

Ik heb u in vier blogjes, te beginnen hier, een chronologisch overzicht van de joodse literatuur geboden. Ik vermoed dat de meeste lezers van deze blog daaraan genoeg hebben, maar wie weet is er iemand die nu besluit zich er eens in te verdiepen.

Dat kan. Sterker, deze reeks was bedoeld als handreiking aan mensen die meenden dat ze toch die Bijbel eens moesten lezen. Ik weet dat er veel mensen zijn die vinden dat ze toch eigenlijk eens zouden moeten doen. Het is immers belangrijk erfgoed. En die mensen beginnen dan voorin de Bijbel, bij Genesis, en haken allemaal af halverwege Exodus, want die wet- en regelgeving is nu eenmaal onverdraaglijk saai. Dat is jammer, voor de lezer én voor de joodse literatuur, die allebei beter verdienen. Een betere aanpak is

Lees verder “Joodse literatuur (5): wat te lezen?” →

Joodse literatuur (2): Na de ballingschap

On door Jona LenderinginBabylonië, Bijbel, Jodendom, Perzië
Dit kleitablet in het Pergamonmuseum (Berlijn) documenteert hoe de Judese koning Jojachin in Babylonië in ballingschap was.

Dit is het tweede deel van een chronologisch overzicht van de joodse literatuur, waarvan het eerste deel hier was. Een beredeneerd overzicht vindt u daar. In de nu beschreven periode, die begint in 587 v.Chr., vinden we de joodse schrijvers in Babylonië, waar een belangrijke redactie van de Wet van Mozes heeft plaatsgevonden. Die heb ik, wegens de enorme complexiteit, buiten deze tabel gehouden. In 539 onderwierp koning Cyrus van Perzië de Babyloniërs en keerden de joden terug uit hun Babylonische Ballingschap.

Deze terugkeer wordt meestal geplaatst in de jaren na 539, maar er is wel enige twijfel. Het nederzettingenpatroon in het land van Israël veranderde pas in het tweede kwart van de vijfde eeuw v.Chr. en de geslachtslijsten in Kronieken suggereren ook een latere terugkeer. (Als de joden meteen zijn teruggekeerd, zijn de generaties tussen 587 en 539 namelijk wel erg kort en die na 539 wel erg lang.) Deze kwestie is belangrijk, omdat een langer verblijf in het oosten meer gelegenheid laat voor de beïnvloeding die er evident is. Teksten als Kronieken documenteren een van oorsprong Perzisch dualisme. Satan maakt zijn opwachting.

Lees verder “Joodse literatuur (2): Na de ballingschap” →

Een oude en een nieuwe Xerxes

On door Jona LenderinginGeschiedenis, Klassieken, Perzië, Religie13 reacties
Paleis van Xerxes: Faravahar, het zichtbare aspect van Ahuramazda (Persepolis)

In het eerste hoofdstuk van Xerxes in Griekenland behandel ik de informatie waarop oudheidkundigen hun reconstructie van zijn oorlog tegen de Grieken baseren. Dat is voornamelijk de tekst die bekendstaat als de Historiën van Herodotos. Dat boek, een amusante collectie verhalen met als rode draad de expansie van het Perzische Rijk, staat bomvol informatie en je kunt er diverse Xerxes-beelden uit distilleren. Meestal lezen mensen er een verhaal in over een harde oosterse heerser die enerzijds zijn menselijke maat tegenover de goden niet kende en anderzijds in staat was tot generositeit én een open oog had vrouwelijk schoon.

Die interpretatie lijkt gebaseerd op het Bijbelboek Ester. Daarin belandt Xerxes in problemen van eigen makelij, die hij niet zou hebben gehad als hij meer pietas zou hebben bezeten: het juiste respect voor de God boven hem en de mensen onder hem – in casu een koningin die hij in een dronken bui heeft beledigd. Toen Herodotos’ Historiën in West-Europa bekend werden, was deze Bijbeltekst het model bij de lectuur en de Historiën zijn rijk genoeg om voorbeelden te vinden om Xerxes op deze manier te interpreteren.

Lees verder “Een oude en een nieuwe Xerxes” →

De joden van Hamadan

On door Jona LenderinginGeschiedenis, Jodendom, Middeleeuwen, Midden-Oosten4 reacties
Het mausoleum van Ester en Mordechai, Hamadan

In de islamitische landen zijn altijd joodse gemeenschappen geweest. De joden zijn immers “mensen van het boek” ofwel dhimmi’s ofwel erkende minderheden die recht hebben op bescherming en niet tot bekering horen te worden gedwongen. Het valt echter niet te ontkennen dat de joodse gemeenschappen in het Midden-Oosten weleens beter tijden hebben gekend.

Zo zijn er in Afghanistan überhaupt geen joden meer. Er is een beroemde grap dat er in Bagdad nog slechts twee Joden zijn – en die hebben ruzie. De prachtig gerestaureerde synagoge in Beiroet zal nooit meer het centrum zijn van een bloeiende geloofsgemeenschap.  In Hamadan, een grote stad in het westen van Iran, leven nog ongeveer dertig joodse gezinnen en dat is aanzienlijk minder dan de 3.000-6.000 joden die daar leefden ten tijde van de Tweede Wereldoorlog, om nog maar te zwijgen van de 30.000 joden die hier in de middeleeuwen zouden hebben geleefd.

Lees verder “De joden van Hamadan” →

Geschiedenis van Perzië (6)

On door Jona LenderinginBijbel, Geschiedenis, Jodendom, Perzië12 reacties
Een modern Iraans schilderij van de Perzische koning Xerxes en zijn Joodse koningin Ester

Stel dat Willem-Alexander niet kan slapen, wat doet hij? Precies, hij vraagt een lakei om iets voor te lezen. Geen spannend verhaal natuurlijk, want dan blijft hij wakker liggen. Onze koning verzoekt dus om het saaiste wat er maar te bedenken is: een handvol AMvBs uit de tijd van Beatrix, Juliana en Wilhelmina. Het kan niet anders of Willem-Alexander ligt halverwege het “Besluit bedrag eigen-risico-aanspraken Waarborgfonds Motorverkeer” op één oor.

Dit is geen scene uit Lucky TV maar uit het Bijbelboek Ester, waarin de Perzische koning Ahasverus (Khšayarša in het Perzisch, Xerxes in het Grieks) zich laat voorlezen uit een slaapverwekkend saaie tekst. In de Statenvertaling:

In denzelfden nacht was de slaap van den koning geweken, en hij zeide, dat men het boek der gedachtenissen, de kronieken, brengen zou; en zij werden in de tegenwoordigheid des konings gelezen.

Lees verder “Geschiedenis van Perzië (6)” →

Joodse literatuur (3)

On door Jona LenderinginBijbel, Geschiedenis, Jodendom3 reacties
Jona en de grote vis (Sarcofaag, Römisch-Germanisches Zentralmuseum, Mainz)

[Dit is het derde van vijf stukjes over de bronnen van mijn komende boek Israël verdeeld; het eerste is hier.]

De Perzische tijd, van 539 tot 332 v.Chr., zag grote veranderingen binnen de Joodse godsdienst. Het exclusivisme van de Verbondstheologie, waarin één uitverkoren volk op één plaats één God diende, werd bijgesteld. Hoewel de tempelcultus inmiddels was hersteld, bevatten de tijdens de Perzische heerschappij geschreven slothoofdstukken van Jesaja opnieuw beschrijvingen van een nieuw Jeruzalem, waarin de tempel het gebedshuis van alle volken zou zijn. Opnieuw is er het idee van een vernieuwde wereld, waarin in feite de paradijstoestand zal worden hersteld.

Lees verder “Joodse literatuur (3)” →

Ester op TV

On door Jona LenderinginBijbel, Film, Jodendom, Perzië

esther

De TV-film Esther is in Nederland door de NCRV uitgezonden en ik zag ’m als DVD liggen bij de Blokker, samen met een reeks andere films over Bijbelverhalen. Voor een paar euro voelde ik me niet bekocht. Het verhaal wordt adequaat naverteld: het Joodse meisje Ester, opgevoed door haar oom Mordekai, trouwt met de Perzische koning Xerxes, die op een gegeven moment besluit de Joden uit te roeien. Ester verneemt ervan via Mordekai en slaagt erin haar man op andere gedachten te brengen. Deze kan wel niet terugkomen op zijn woord – de wetten van Meden en Perzen zijn onveranderlijk – maar hij kan de Joden het recht geven op zelfverdediging.

Hoewel vooral geschikt voor de godsdienstles, zijn er slechtere films gemaakt over de oude wereld en is het antieke volksverhaal aardig genoeg. De titelheldin mag dan op het slaafse af onderdanig zijn aan Mordekai en aan haar echtgenoot, ze weet uiteindelijk haar zin te krijgen. Wij mogen “behind every great man there’s a great woman” dan wat achterhaald vinden, voor een verhaal uit de Oudheid is het behoorlijk geëmancipeerd.

Lees verder “Ester op TV” →