Wat grappig: ik heb nog nooit geblogd over de Zesentwintigste Dynastie, die van 664 tot 525 v.Chr. heerste over Egypte. En dat terwijl ik wel heb geschreven over de daaraan voorafgaande dynastie, de Nubische of Vijfentwintigste. Ook heb ik al geblogd over enkele min of meer belangrijke Egyptenaren uit deze tijd, zoals Wahibre-em-achet, Taparet, Peneptah en Wedjahor-Resne. Het grote plaatje heb ik echter nooit geschetst. Tijd dus om iets te corrigeren.

Eerst even wat er voorafging: de Nubiërs hadden Egypte onderworpen en waren vervolgens beland in een conflict met de Assyriërs. Hun koning Esarhaddon had in 671 v.Chr. Egypte veroverd en de Nubische farao Taharqo zuidwaarts verdreven. Vervolgens had de Assyriër gouverneurs aangesteld, die hij rekruteerde uit de Egyptische elite. Toen was Esarhaddon overleden.

Renaissance

Zijn opvolger was Aššurbanipal. Die rukte in 667/666 nog één keer op, helemaal tot Thebe in het zuiden, en riep toen zijn troepen terug. Vanaf 664 v.Chr. oefenden de gouverneurs in Egypte het gezag uit. Een van de lokale dynastieën had Saïs, een stad in de westelijke delta, als residentie. De eerste van deze onafhankelijk geworden Saïtische heersers was Psamtek (r.664-610), die vermoedelijk afstamde van de heersers van de (Libische) Vierentwintigste Dynastie. Hij zou ruim een halve eeuw regeren. Hoewel zijn machtsbasis lag in de westelijke Delta, wist hij via zijn dochter Neith-ikerti, die een hoge functie kreeg in het heiligdom van Thebe, ook in het zuiden zijn macht te vestigen. Zo verenigde Psamtek Egypte en luidde hij een tijdperk in van grote welvaart. Hij was slim genoeg om de Assyriërs de indruk te geven dat hij hen nog steeds diende.

De welvaart is gedocumenteerd door de bouw van talloze tempels. We herkennen haar ook aan het toenemende aantal op papyrus geschreven contracten, vaak opgesteld in het demotische schrift. Men besteedde in deze tijd veel zorg aan het kopiëren van oude literaire teksten en kunstwerken, zodat de Zesentwintigste Dynastie wel is te typeren als een renaissance. Tot de mooiste monumenten behoren de graven van prinses Khetbeneit-erboni II (in Saqqara) en Montuemhat (bij Thebe). Er zijn opvallend weinig wijdingen bekend aan de traditionele oppergod Amon; de godin Neith van Saïs en de goden van de Osiris-cyclus werden daarentegen steeds populairder.

Het buitenland

In de Oudheid was er geen land zonder buitenlandse vijanden en Egypte was daarop geen uitzondering. De Saïtische koningen waren de eersten die gebruik gingen maken van Karische en Griekse huurlingen. Een voorbeeld daarvan is Wahibre-em-achet, wiens sarcofaag staat opgesteld in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden. Ondanks een volkomen Egyptisch grafritueel is dit iemand met Griekse ouders. Ik blogde al eens over hem. Veel Grieken woonden in Naukratis, een deels nieuw gestichte stad in de Delta.

Met behulp van deze troepen viel Psamteks kleinzoon Psamtek II in 593 Nubië binnen. (Ik blogde al eens over de aangerichte verwoestingen.) Al eerder, in zijn eerste regeringsjaar, had hij terreinwinst geboekt in Palestina, waar hij een onduidelijk conflict had met de Judese koning Josia. In deze jaren moet ook een marine zijn opgebouwd en we kennen uit onze bronnen de namen van verschillende admiraals (zoals Wedjahor-Resne). De Egyptische zeestrijdkrachten zullen de Aziatische bezittingen hebben helpen verdedigen. Wellicht diende het kanaal dat Necho II liet aanleggen naar de Rode Zee, hetzelfde doel.

Het baatte onvoldoende. De Babyloniërs, die in 612 de Assyriërs als heersers in het Nabije Oosten hadden afgewisseld, verdreven de Egyptenaren uit de Levant. Onder de vluchtelingen waren Judeeërs die Egypte verkozen boven Babylonië. We lezen over een Judees garnizoen dat later de grens met Nubië bewaakte in Elefantine. Pas toen de Babyloniërs de macht in het Nabije Oosten hadden afgestaan aan de Perzen, zagen de Egyptenaren kans hun posities te versterken: onder koning Amasis veroverden ze Cyprus. Ze profiteerden hierbij van een bondgenootschap met de alleenheerser van het Griekse eiland Samos, Polykrates.

Het einde

In 525 viel de Perzische koning Kambyses Egypte aan en voegde het oude koninkrijk toe aan het Perzische rijk. Allerlei factoren zullen hebben bijgedragen aan het einde van de Egyptische onafhankelijkheid: de onervaren nieuwe koning Psamtek III, het verraad van Wedjahor-Resne, misschien een tegenstelling tussen de Egyptische bevolking en de buitenlandse soldaten, de Perzische overmacht… De diepste oorzaak zou weleens kunnen zijn geweest dat Egypte geen eigen ijzer had. De Perzen waren simpelweg beter bewapend.

De Perzische verovering had diverse gevolgen. Nieuwe soldaten uit Lycië, Arabië en Cyprus kregen land toegewezen in de Delta. Het Aramees, de kanselarijtaal van Perzië, won aan populariteit. Religieuze praktijken uit Mesopotamië maakten hun opwachting in Egypte, zoals de astrologie. Vermoedelijk waren de Saïtische koningen, die gebruik hadden gemaakt van Karische en Griekse soldaten, wegbereiders geweest voor deze “openstelling” van Egypte.

Tot slot: de Perzische koningsideologie veronderstelde één koning voor alle volken. Die volken moesten dan wel herkenbaar blijven en overal tekenden de Perzen de plaatselijke wetten op. Zo ook in Egypte. Het eerste bewijs voor een codificatie dateert uit de Perzische tijd, maar er moeten oudere wetten zijn geweest, uit de periode van de Zesentwintigste Dynastie, aangezien koning Darius I de Grote opdracht gaf de wetten uit Amasis’ laatste regeringsjaar te laten blijven zoals ze waren.

Kortom, de Saïtische koningen zijn heel belangrijk geweest. Ze verdienden dus weleens een blogje.