Een van onhebbelijkheden van antieke auteurs is dat ze bij het schrijven niet het fatsoen hadden rekening te houden met ons. Ik ga niet lang zoeken naar een voorbeeld en neem Herodotos, over wie ik momenteel wel vaker blog, en neem ook Nubië, waarover de al eerder beschreven expositie is in het Drents Museum. Herodotos heeft het evident over Nubië als hij vertelt dat de Perzische koning Kambyses wilde oprukken naar de hoofdstad van een koninkrijk ten zuiden van Egypte. De vraag is welke hoofdstad dat was: Napata of Meroë.
Napata was de oude hoofdstad van Nubië, maar na de verwoestingen die koning Psamtek II van Egypte daar had aangericht – ik blogde er onlangs over – verplaatsten de Nubiërs hun residentie naar Meroë. Voor de interpretatie van Kambyses’ beleid scheelt het nogal wat zijn doel was. Rukte hij op naar Napata, dan zette Kambyses het beleid voort van de eerdere koningen van Egypte; was het daarentegen Meroë, dan was het beleid aanzienlijk ambitieuzer, om niet te zeggen irreëel. Er is echter een dieper probleem: Herodotos noemt Kambyses’ vijanden “Ethopiërs”.
Dat woord heeft een bredere betekenis dan alleen Nubiërs. Het betekent letterlijk “mensen met een verbrand gezicht” en Herodotos gebruikt het ook om bewoners van de Sahara te beschrijven. We hebben hier te maken met een verschijnsel dat niet ongebruikelijk is in voorindustriële samenlevingen: dat een halflegendarische naam is toegepast op reële mensen. In dit geval gaat het om een woord van Homeros, die weinig méér weet dan dat er in het zuiden mensen woonden met een donkere huidskleur; Herodotos had geen andere woord – woorden als neger en moriaen hebben een Latijnse herkomst – en gebruikte het dus maar voor iedereen die een beetje aan de profielschets voldeed, zonder dat hij keek naar de verschillen.
Niet alleen in Afrika, trouwens. In het oosten woonden de Assyriërs, een volk waarvan de Grieken de naam wel wisten maar waar ze niet werkelijk goed bekend mee waren. Hij maakt geen onderscheid tussen dit volk en de Babyloniërs, wat leidt tot het in onze ogen curieuze beeld dat bij Herodotos Babylon de hoofdstad is van Assyrië. Hoewel hij weet dat de Assyrische hoofdstad Nineveh is verwoest, heeft hij niet meegekregen dat de Babyloniërs betrokken waren bij deze verwoesting. De fout is niet uniek: Herodotos weet niet beter of Sousa ligt in Perzië, al was het in feite van oorsprong de hoofdstad van Elam.
Je krijgt wel vaker het idee dat als Herodotos het heeft over de drie Mesopotamische staten, hij een Perzische bron benut, die de vernietiging van Nineveh toeschrijft aan de Meden (een met de Perzen verwant volk), die met het woord “Assyrië” in feite een Perzische satrapie bedoelt en die niet herinnert dat Sousa ooit niet Perzisch was.
Ik stel het me voor alsof Herodotos enkele traditionele Griekse woorden kende van vreemde volken ver weg: Ethiopiërs in het zuiden, Assyriërs in het oosten, Hyperboreërs in het noorden, Kelten in het westen. Als hij informatie kreeg, voegde hij deze aan die woorden toe. Wat kon hij anders? Helaas begreep hij net iets te weinig om het onderscheid te maken en de nuances aan te brengen die wij zo graag zouden willen hebben. Het verschil tussen Napata en Meroë bijvoorbeeld, of het verschil tussen Babylonië en Assyrië, of Elam en Perzië. Was Herodotos maar in Babylon geweest!
“zonder dat hij keek naar de verschillen”
Aan deze fout bezondigen wij ons nou noooooiiiit. “Alle Chinezen lijken op elkaar” is in onze moderne, rationele tijd volkomen ondenkbaar (/sarcasme).
Gekke aardrijkskundige namen komen nog steeds voor, want de mensen zijn nu eenmaal dom.
Rond Zuidbroek hebben ze de de nieuwe gemeente, die toch echt in het Oosten van de provincie ligt, Midden-Groningen genoemd.
En de nieuwe gemeente die ook het laag weggezakte, vroegere veengebied van Bedum omvat heet nu Het Hogeland.
En het hoog-opgeslibde stroomgebied van de Hunze – het ligt hoger dan de omringende landen waar door de dijken de opslibbing in het laatste millennium verhinderd werd – wordt door de landschapsbeheersorganisaties het Reitdiepsdal genoemd.
Neuh, Midden-Groningen is niet rond Zuidbroek geformeerd. Dat plaatsje ligt in het uiterste oosten van deze gemeente. Helemaal aan het andere eind liggen Kropswolde en Foxhol. Het gemeentehuis ligt in de grootste plaats Hoogezand. Volgens afstanden.com is de afstand Zuidbroek-Kropswolde ruim 190 km, maar dat is een tikkie overdreven. Midden-Groningen is gewoon een grote gemeente. Er liggen vijf treinstations in. Misschien moet u twee keer nadenkien voor u bijna de helft van de bevolking dom noemt, want de naam is door de inwoners gekozen (ten faveure van Hogewolden en Woldmeren).
Oost-Groningen bestaat uit de gemeenten Oldambt, Westerwolde, Stadskanaal, Pekela en Veendam. Het oostelijke deel van de huidige gemeente Midden-Groningen (dus inclusief Zuidbroek) werd er van oudsher ook toe gerekend. Maar ja, tijden veranderen, zelfs hier, al kunnen domme westerlingen zich dat niet voorstellen. Houden zo, want de regio is naar mijn onbescheiden mening de mooiste van Nederland na de Achterhoek en domme westerlingen hoeven dat niet komen te verpesten.
De naam Hogeland verwijst uiteraard niet naar de hoogte van de bodem, net als in de uitdrukking het Hoge Noorden.
Tenslotte duiden Groningers met het woord diep ook al niet de ligging van de grond aan. Het is een zelfstandig naamwoord dat verwijst naar een waterweg. Het woord heeft zelfs een vermelding op Wikipedia. Daar kunt u het nalezen.
De mythe van domme Groningse boeren is daarentegen goed te vergelijken met de Antieke mythe van domme barbaren.
@frankb: Vlgs. mij zijn westerlingen niet dom, anders waren ze wel in Groningen of in de Achterhoek gaan wonen!
De nieuwe gemeente West Betuwe ligt voor het grootste deel niet in de Betuwe. Maar het woord Betuwe klinkt zo lekker bekend…
En wat te denken van Limburg dat helemaal niet in het historische Limburg ligt.
Wat fijn dat er in het nieuwe jaar weer een hoop nieuwe, interessante stukjes verschijnen! Ik kijk ook al uit naar je nieuwe boek(je).
Ook vanuit Messelbroek voor jou de beste wensen voor het nieuwe jaar!
PS: kan het zijn dat er een probleem is met de Liviuswebsites (livius.org en livius.nl)?
Ja, het is een bekend (en oplosbaar) probleem maar het duurt even.
Grappig weetje: ook de Kroniekenschrijver uit de Bijbel lijkt eenzelfde fout te maken, nl. het verwisselen van Nineve voor Babylon. In 2 Kronieken 33:11 wordt vermeld dat koning Manasse gevangen wordt genomen door de Assyriërs, en wordt overgebracht naar… Babel.
Kronieken is ook betrekkelijk laat geschreven, dus het zou goed kunnen.
De Nubier afgebeeld op de trappen van Persepolis heeft een okapi bij zich. Dat doet de vraag rijzen hoe ver ‘Nubië’ ging, of wat de eerdere verspreiding van de okapi was.
En vergeet de Ethiopiërs in India niet!
Dat “Ethiopiërs” (Αἰθίοπες) letterlijk ‘mensen met een verbrand gezicht betekent is onjuist. Weliswaar werd die naam in de Oudheid zo uitgelegd, maar het is een typisch geval van volksetymologie. Ik zal je de linguïstische details besparen (tenzij je die heel graag wilt weten), maar als je in het Grieks ‘mensen met een verbrand gezicht’ zou willen zeggen, kom je nooit uit bij Αἰθίοπες/Ethiopiërs. In werkelijkheid is de naam hoogstwaarschijnlijk substraat, dus ontleend aan een vóor-Griekse taal.
Maar dat laat natuurlijk onverlet dat de naam in de Oudheid werd gebruikt voor de donkere Sahara-bewoners.