Ik ontmoette Gaius Velius Rufus op 8 april 2012. Mijn zakenpartner en zijn echtgenote, met wie ik in Baalbek was, zagen hem als eerste en riepen me dat ik snel moest komen kijken. Hierboven ziet u de overdonderende inscriptie, die ergens rond het jaar 100 na Chr. is opgericht door een zekere Marcus Alfius Olympiacus, de standaarddrager van het Vijftiende Legioen Apollinaris. De tekst is lang – u vindt hem hier – en boordevol informatie.

Joodse Opstand

Eerst maar even zijn naam: zijn vader heette Salvius, een naam die in de eerste eeuw vooral voorkwam in de Abruzzen (hoewel de bekendste drager van deze naam, keizer Marcus Salvius Otho, afkomstig was uit een stadje in het wat noordelijkere Etrurië). Misschien kwam Gaius Velius Rufus dus uit het midden van Italië voordat hij centurio werd in het Twaalfde Legioen Fulminata, dat was gestationeerd in Syrië.

Deze positie is meteen een interessant gegeven, want zoals ik al eens heb verteld had deze eenheid zich oneervol gedragen door in de winter van 62/63 in een oorlog met het Parthische Rijk te capituleren. Drie jaar later ging het opnieuw mis: toen in 66 de Joden in opstand kwamen, leed het Twaalfde een nieuwe nederlaag en verloor daarbij zelfs zijn adelaarsstandaard. Misschien hoorde Velius Rufus tot een nieuwe lichting officieren die het legioen weer op orde moest brengen.

De training vergde wat tijd en tijdens de eerste jaren van de Joodse Oorlog speelde het Twaalfde geen rol, maar in het jaar 70 riep generaal Titus het toch op voor de belegering van Jeruzalem. In de inscriptie valt te lezen dat Velius Rufus diverse onderscheidingen kreeg. Daaronder was de kroon voor de officier die als eerste over de muur van een vijandelijk fort was geklommen. Dat moet slaan op de bestorming van de Antonia, de burcht ten noorden van de tempel. Ook kreeg hij torques, een soort halssnoer, en phalerae, wat we een medaille zouden kunnen noemen.

Eufraat en Karthago

Na de Joodse Oorlog werd het Twaalfde Legioen overgeplaatst naar de Eufraat, waar de Romeinen in 72 het kleine koninkrijkje Commagene hadden geannexeerd. De prinsen Epifanes en Kallinikos vluchtten naar koning Vologases I van Parthië, maar Velius Rufus wist hun uitlevering te bewerkstelligen.

Keizer Vespasianus, die zal hebben begrepen dat Velius Rufus niet alleen dapper maar ook diplomatiek was, promoveerde hem nu tot bevelhebber van het Dertiende Stadscohort, het garnizoen van Karthago. Toen er in 85-87 in Mauretanië een opstand was, rekruteerde hij extra troepen en herstelde hij de rust. Onder de nieuwe onderscheidingen was een muurkroon: die leek op de vorige kroon, maar werd toegekend voor de beklimming van een stadswal. Verder kreeg hij twee speren en twee vaandels, andere hoge eretekens.

Donau

Vervolgens plaatste keizer Domitianus hem over naar het Donaugebied, waar de Romeinen net een oorlog hadden gewonnen tegen de Daciërs in het huidige Roemenië. Met een voor de gelegenheid uit onderdelen van negen legioenen samengestelde eenheid trok Velius Rufus dwars door het verslagen koninkrijk. Veel weerstand lijkt hij niet te hebben ondervonden. Hij bond namelijk de strijd pas aan met vijanden in wat nu Tsjechië heet. Dat suggereert dat hij niemand tegenkwam en het uiteindelijk, om toch iets van een overwinning te kunnen claimen, maar zette op een plunderen. (De inscriptie noemt overigens maar acht legioenen: I Adiutrix, II Adiutrix, II Augusta, VIII Augusta, VIIII Hispana, XIV Gemina, XX Victrix en XXI Rapax. Vermoedelijk ontbreekt XI Claudia.) De zege leverde hem, nadat hij behouden in Carnuntum was teruggekeerd, een nieuwe muurkroon en nog eens twee speren en twee vaandels op.

Hij mocht zich nu verheugen in de gunst van de keizer. Net als Vespasianus wist Domitianus dat hij kon bouwen op Velius Rufus. Zijn volgende functie was die van procurator voor Pannonië en Dalmatië, een financiële magistratuur in het gebied tussen de Adriatische Zee en de Midden-Donau. Zijn standplaats was Ljubljana, maar het was een functie die hem vooral veel zal hebben doen reizen. In elk van de jaren 90, 91, 92 en 93 moet hij alle gemeentes hebben bezocht. Hij behoorde nu tot de op één na hoogste Romeinse bestuursrang, die van de ridders. Alleen de senatoren waren voornamer.

Het einde van een loopbaan

De volgende stap in Velius Rufus’ loopbaan was in Raetia (ruwweg Beieren). Zijn residentie was het huidige Augsburg, waar hij in 96 zal hebben vernomen dat keizer Domitianus was vermoord. Hij moet hebben geweten dat dit het einde  was van zijn carrière: de nieuwe vorst en diens opvolger, Nerva en Trajanus, zouden de voornaamste bestuurders van Domitianus handhaven omdat ze senatoren nu eenmaal niet konden passeren, maar waar het mogelijk was, zouden ze de protegés van Domitianus toch naar de zijlijn rangeren. Als ridder viel Velius Rufus in deze laatste categorie.

Omdat de inscriptie is gevonden in Baalbek, moet hij in Libanon zijn overleden en begraven. Waarom hij uitgerekend daarheen is verhuisd, is echter onbekend. Wat wel duidelijk blijkt, is hoe mobiel een capabele Romeinse officier kon zijn. Italië, Syrië, Judea, de Boven-Eufraat, Irak, Karthago, de Maghreb, alle delen van het Donaugebied en uiteindelijk Libanon – Velius Rufus is overal geweest.

Afstammelingen

Het is intrigerend dat keizer Marcus Aurelius, die ergens een paar mensen noemt die grote wereldse roem hadden verworven om zich daarna uit het openbare leven terug te trekken naar hun landgoederen, ook een Velius Rufus noemt. Misschien is het onze Velius Rufus? Zoals zo vaak weten we het niet.

Feit is dat hij afstammelingen had en dat een van hen nog een mooie carrière maakte: Decimus Velius Rufus Julianus was consul in het jaar 178. Hij bereikte de rang die zijn voorvader niet had bereikt: hij behoorde tot de senatoriële stand. Vijf jaar na zijn consulaat werd hij op last van keizer Commodus terechtgesteld.

[Over keizer Domitianus begint op 17 december een expositie in het Rijksmuseum van Oudheden. De inscriptie van Velius Rufus zal er niet te zien zal zijn, maar Domitianus was een belangrijk keizer, over wie ik al enkele keren heb geblogd. Zijn toepassing van de Fiscus Judaicus zette het schisma tussen joden en christenen op scherp. Hij is daarmee een van de weinige antieke mensen die invloed uitoefenen tot op de huidige dag.]