Een tijdje geleden gaf ik in mijn reeks over het eerstejaarshandboek oude geschiedenis, Een kennismaking met de oude wereld van De Blois en Van der Spek, aan dat het dicht bij de bronnen blijft en daardoor niet goed in balans is. We lezen veel over de Perzische Oorlogen en over de Peloponnesische Oorlog, en dit laatste precies volgens de selectie die Thoukydides aanbrengt, maar de Bondgenotenoorlog en de Derde Heilige Oorlog komen er bekaaid vanaf. De bronnen laten zich daar niet zo een-twee-drie navertellen. Jammer, want deze twee conflicten schiepen het vacuüm dat Macedonië zou vullen. Ze markeren feitelijk het begin van het einde van de Griekse vrijheid. Om die reden blog ik vandaag toch eens over de Bondgenotenoorlog, die u moet plaatsen tussen 357 en 355 v.Chr.
De Tweede Delische Zeebond
Eerst nog even dit: door de opkomst van Thebe – hierover schrijven De Blois en Van der Spek wel het een en ander – waren de kaarten in het Griekse moederland grondig geschud. Zeker na de slag bij Leuktra in 372 was Sparta niet langer de supermacht die het ooit was geweest. De Atheners hadden al in 378 een tweede Delische Zeebond opgericht, die minder hoorde te gelden als een eigen imperium, wat een veelgehoorde klacht was geweest bij de oorspronkelijke Delische Zeebond. Het probleem was dat Athene zijn herwonnen bondgenoten niet goed wist te beschermen.
Tegelijk leek het erop dat de Atheners het nieuwe bondgenootschap vooral gebruikten om hun eigen doelen na te streven, zoals de beheersing van Amfipolis, waar goudmijnen waren en wouden vol timmerhout. De Atheners konden niet verhinderen dat de stad uiteindelijk in handen viel van Filippos II van Macedonië. Kortom, Athene bood de bondgenoten geen bescherming, joeg zijn eigen doelen na en slaagde zelfs daar niet in, waardoor het ook nauwelijks gezag uitstraalde.
De Bondgenotenoorlog
Inmiddels begon Mausollos te stoken binnen het bondgenootschap. Hij was de Perzische satraap van Karië in het zuidwesten van het huidige Turkije, en iemand die een heel eigen koers voer. Mausollos steunde de ontevreden bondgenoten Rhodos, Kos, Chios en Byzantion, die in 357 in opstand kwamen. De Atheense commandant Chares vocht een onbesliste zeeslag en kon niet verhinderen dat de rebellen in het volgende jaar de Atheense steunpunten Imbros en Lemnos plunderden. Ook belegerden ze Samos. Chares kon de stad niet ontzetten.
Hij wilde nu de schepen van de opstandelingen aanvallen maar had het geld niet om zijn eigen roeiers en mariniers te betalen, zodat hij ervoor koos in dienst te treden bij een opstandige Perzische leider, Artabazos (die van gisteren), voor wie hij een spectaculaire overwinning boekte. Zó spectaculair, dat de Perzische koning Artaxerxes III Ochos zich ernstig zorgen begon te maken en de Atheners gelastte generaal Chares terug te trekken. Zo niet, dan zou hij de opstandelingen steunen met driehonderd schepen. Daar hadden de Atheners geen weerwoord op. In 355 moest Chares terugkeren en viel de Tweede Delische Bond uiteen.
De diepste oorzaak: de Atheners konden hun vloot niet financieren. Ze hadden schepen genoeg, maar de rijken onttrokken zich aan hun belastingplichten. De Volksvergadering heeft diverse methoden beproefd om aan voldoende geld te komen, maar de elite onttrok zich eraan. Ze dacht niet langer in termen van de stadstaat.
Het einde
Dat was het einde van Athene als grote mogendheid. Schlemielig. Het verdient aandacht, want deze nederlaag vormde ook het begin van het einde van de democratie. Er is ooit debat geweest of de democratie parasitair was op het imperium; in dit geval krijg je de indruk dat de teloorgang daarvan inderdaad een rol speelde. En dan mag u zelf een parallel trekken met het functioneren van de democratie sinds “de gebroken welvaartscirkel” van onze jaren tachtig. Immers, zoals iedereen weet heeft de Atheense democratie alleen maar bestaan voor even oninteressante als veelgemaakte vergelijkingen tussen toen en nu.
Maar de neergang van Athene en het einde van zijn democratische bestel zijn in zichzelf interessant. Dat behoort genoeg te zijn.
Het lijkt me een voorbeeld van het algmene principe dat iemand die met onvoldoende middelen een doel nastreeft, vaak het omgekeerde bereikt.
En dat de rijken het sociaal contract verbreken, dat komt toch wel bekend voor.
(En ze slagen er ook nog eens in te verhinderen dat complotfantasten het over het complot van de rijken hebben. Als dat geen succesvol complot is….
Complotfantasten hebben het alleen over Gates en Sörös, maar die geven hun geld weg in plaats van het voor zichzelf te houden en zijn dus een gevaar voor de echte egoistische rijken)
Excuus voor deze uitwijding, maar de bal lag op de stip.
Ja hallo, die hebben zoveel geld dat ze dat zich rustig kunnen veroorloven. Waarschijnlijk nog aftrekbaar ook.
Het functioneren vd Nederlandse democratie de afgelopen vier decennia is evenzeer interessant in zichzelf. Politicologen hebben hele bossen laten omhakken om het te analyseren en hebben Athene daar nooit bij nodig gehad. Ik ben nooit vies van een vergelijking of parallel, maar zie hier totaal niet wat dat kan opleveren. De belangrijkste overeenkomst bestaat uit de tien letters en hun volgorde waarmee de beide politieke systemen zijn beschreven.
Uit https://en.m.wikipedia.org/wiki/Social_War_(357%E2%80%93355_BC)
blijkt niet zoveel over de rol van de rijken. Doorklikken op Eubulus lijkt er een politicus te zijn geweest die niet zo van geldverspillinde avonturen hield en het geld vooral wilde besteden aan publieke werken.
Ik zou Wikipedia niet als bron voor betrouwbare informatie gebruiken, al is de website sterk verbeterd. Maar het is nog steeds de plek waar alle artikelen over de Late Oudheid worden kaputtrepariert met verwijzingen naar Edward Gibbon.
In dit geval: Demosthenes wordt niet moe de welvarende Atheners eraan te herinneren dat het eervol is schepen te financieren.
Wat heeft Gibbon met deze episode uit de oude Griekse geschiedenis te maken?
Gibbon heeft niks met Demosthenes te maken maar hij illustreert de mechanismen waarmee de Wikipedia steeds weer wordt verslechterd door welwillende vrijwilligers, die niet goed begrijpen wat het betekent dat Gibbon leefde in de achttiende eeuw. Het is een helder voorbeeld, vind ik. Ik link regelmatig naar Wiki maar zou liever een encyclopedie hebben die gewoon betrouwbaar is.
Keihard, je moet ergens beginnen en dan is daar Wikipedia.
Overigens heb ik gemerkt dat iedereen met een stokpaardje al heel snel Wikipedia tot gebeten hond maakt.
Ik heb overigens ook nog naar de Diododorus vertaling op Lacus Curtius gekeken, maar dat leverde voor dit doel niets duidelijks op.
Zou het ook kunnen dat Demosthenes het retorisch allemaal heel sterk aanzette? Zomaar een een gedachte
https://de.m.wikipedia.org/wiki/Demosthenes
Onlangs is de gevleugelde uitspraak van Monty Python “and now for something completely different” in de Dikke Van Dale opgenomen. Ik wil graag van de gelegenheid gebruik maken om te vragen: waarom ineens die balk met al die logo’s van feesboek en twiet en al die andere? Het leidt de aandacht af en als ik iets zou willen delen kan ik dat ook wel op eigen kracht. Waar is dit voor nodig?
Ik vermoed dat veel mensen wel gebruik maken van die knoppen. We gaan het merken. Als het niets is, halen we het weer weg.