Het zal niemand zijn ontgaan dat de Azeri’s in de afgelopen tien dagen de Armeense exclave Nagorno Karabach hebben veroverd. Dit is oeroud Armeens gebied, tjokvol Armeens erfgoed, dat teruggaat tot de Oudheid. Ik ben daar in 2019 geweest in een van de steden genaamd Tigranokerta. Dit is een ander Tigranokerta dan de westelijke residentie van de Armeense Artaxiaden-dynastie, die op deze blog ook wel eens genoemd is geweest.

Hellenistisch Tigranokerta

Het Nagorno-Karabachse Tigranokerta ligt zo’n dertig kilometer ten noorden van Stepanakert, de voornaamste moderne stad in de Armeense exclave. De ruïnes van de hellenistische stad waren al heel lang bekend, maar de opgravingen zijn relatief recent begonnen, in 2006. Een van de eerste te beantwoorden vragen was wanneer de stad was gesticht. Ze is weliswaar vernoemd naar een koning Tigranes, maar er waren drie hellenistische Armeense koningen met die naam. Welke was de bouwheer? Muntvondsten bewezen dat het Tigranes II de Grote was. Omdat die regeerde tussen 95 en 55 v.Chr., mogen we de stadsstichting plaatsen in de eerste helft van de eerste eeuw v.Chr.

De driehoekige citadel lag op een heuveltop naast de stad. Een muur van ongeveer een halve kilometer lang verbond deze citadel met de meer zuidoostelijk gelegen, als een dambord geplande woonwijken. De heuvel zelf bestond uit terrassen, die toelopen naar een klein kerkje op de top. Deze citadel is in gebruik gebleven tot de tweede of derde eeuw na Chr.

De opgravers vonden ook een deel van de zuidelijke verdedigingswerken van de stad. Die waren opvallend wijd geplaatst, wat bewijst dat er binnen de muren ruimte was voor kuddes. Dit past goed bij het Armeense landschap, dat zich leent voor veeteelt en nomadisme. Alle muren waren opgetrokken uit lokale, witte kalksteen, waardoor de stad al van verre zichtbaar was. De archeologen identificeerden ook een begraafplaats en een wijnpers, terwijl er ook een heiligdom was in een grot in de omgeving. Het flesje in de vorm van het portret van de Romeinse keizer Caracalla, dat onlangs was te zien op de Armenië-expositie in Assen, komt volgens mijn aantekeningen ook uit Tigranokerta, maar misschien vergis ik me en was dat de westelijke stad met dezelfde naam.

De christelijke stad

Er zijn twee christelijke gebouwen geïdentificeerd. Een daarvan was een kleine, eenbeukige basiliek, misschien daterend uit de vierde eeuw na Christus of iets jonger. Het is interessant dat deze kerk een koor had, een ongebruikelijk element in de christelijke architectuur van Armenië. Een van de vondsten was een schijfje met het portret van een man met een snor, een bontmuts en een tekst “Ik ben Vache, de dienaar van de Heer”. Naast deze kerk stond een ander gebouw, misschien een doopkapel of een andere kerk.

In de Late Oudheid bezetten de Sasanidische Perzen de citadel, maar op zeker moment viel de stad weer in Armeense handen. De twee christelijke gebouwen zijn in gebruik gebleven tot in de tiende eeuw, maar de stad bleef bewoond, wat suggereert dat de inwoners zich hadden bekeerd tot de islam. De gebouwen werden nu in gebruik genomen als woonhuizen.

Modern Tigranokerta

De nederzetting is verlaten in de veertiende eeuw, maar opnieuw bewoond vanaf de achttiende eeuw, toen de Perzen er een klein kasteel bouwden om deze Armeense regio, die toen lag binnen de grenzen van het toenmalige Perzië, te verdedigen tegen de Russen. Dit kasteel was in 2019 in gebruik als museum.

Wat ik maar zeggen wil: met de val van Nagorno-Karabach gaat ruim twintig eeuwen oud Armeens erfgoed teloor. Eén lichtpuntje is er wel. De Azeri’s hebben weliswaar een reputatie hoog te houden als het gaat om het kapot maken van modern Armeens erfgoed – ze sloopten honderden khachkars – maar ik denk hoop dat Tigranokerta te perifeer is om vandalen aan te trekken.