Ik ben dus in Córdoba, een van de voornaamste steden in Romeins Andalusië. En Andalusië was weer een van de voornaamste provincies van het imperium. De regio stond vol olijfbomen, langs de Guadalquivir waren pottenbakkersovens, de groengele olie ging per schip richting Rome, waar de amforen belandden op een enorme schervenberg. De olie diende als brandstof voor lampjes, als zeep en als smaakmaker in het eten van de mensen. Andalusië moet 52.000.000 liter per jaar hebben geëxporteerd. De geleerde die het allemaal heeft onderzocht, was de op deze blog al eens genoemde Heinrich Dressel.

Antieke stad

Córdoba was ouder. De naam bevat het element qrt, “stad”, wat duidt op Karthaagse aanwezigheid, maar die is archeologisch niet geïdentificeerd. Ik hoorde vandaag een andere etymologie, namelijk dat de naam is afgeleid van Fenicische koteba, “olijfpers”. Ook heb ik gelezen dat achter het woord Cordoba de naam van de stam der Turdetaniërs schuilgaat. (Ik schreef al eens over deze Iberische stam.) Ten westen van de huidige stad is inderdaad een heuvelfort gevonden van de Turdetaniërs, die ook wel worden aangeduid als de Tartessiërs. Volgens mij is dat hetzelfde woord. Ik laat het voor wat het is.

Van de Romeinse stad vermeld ik dat ze welvarend werd en dat Seneca’s vader er vandaan kwam. Of de filosoof Seneca er ook is geboren, zoals je overal leest, weet ik niet zeker; de specialist die ik ernaar vroeg, kon zo snel geen passage in het oeuvre noemen die het bevestigde. Evengoed heeft Seneca hier een standbeeld.

Er zijn diverse Romeinse tempels bekend, waarvan er een is herbouwd met moderne zuilen. Een tweede verrees in wat toen en nu het centrum van de stad was. De derde bekende tempel, niet ver van de Romeinse brug, is in de Late Oudheid omgedoopt tot kerk voor Sint-Vincentius. Uit deze tijd dateert ook een paleis dat vlakbij mijn appartement ligt, maar waar ik nog niet ben wezen kijken.

In de Late Oudheid was Andalusië een tijdje in bezit van de Vandalen, waaraan de regio zijn naam [V]Andalusië dankt, en nog later hoorde het bij het Rijk van Toledo. Dat noemen ze hier in Spanje de Visigotische Periode: de heersende dynastie stamde af van de mensen die ooit Rome hadden geplunderd.

Arabische stad

In 711 na Chr. namen de Arabieren het Iberische Schiereiland over en toen werd Córdoba de hoofdstad van een emiraat. De christenen deelden aanvankelijk de kerk van Sint-Vincentius met de moslims, maar de functie als moskee werd steeds belangrijker. De kerk die ooit een tempel was, werd nu een wereldberoemde moskee, die groter en groter werd en duizenden gelovigen kon herbergen.

Rond het jaar 1000 moet de stad, waarvan de heerser zich inmiddels kalief was gaan noemen, 450.000 inwoners hebben gehad. Ten tijde van kalief Al-Hakam II, voor wie ik een standbeeld ontdekte, was Córdoba een van de centra van Arabische filosofie, geneeskunde, astronomie en poëzie (zoals De ring van de duif van Ibn Khazm). De bibliotheek was wereldberoemd, maar is in de elfde eeuw bij een burgeroorlog verwoest. De relaties tussen de moslims, christenen en joden waren lange tijd niet slecht, al zijn er in de negende eeuw christenen gemarteld. Ik ontdekte vandaag dat de begraafplaats nog wordt aangewezen.

Ik blogde al eens over Ibn Firnas. In de twaalfde eeuw leefden hier Ibn Rushd, de auteur van de middeleeuwse standaardcommentaren op Aristoteles. Hij is vereeuwigd in het beroemde verhaal van Jorge Luis Borges, La Busca de Averroes (“Het zoeken van Ibn Rushd”). Eigenlijk zou elke historicus dat een keer per jaar moeten lezen. Ibn Rushds tijdgenoot Mosje ben Maimon, die in de Gids der verdoolden uitlegt wat het jodendom zou zijn, bracht het nog tot lijfarts van Saladin en opperrabbijn van Cairo. Maimonides, zoals hij ook wel wordt genoemd, ligt begraven in Tiberias. Ook hij en Ibn Rushd hebben in Córdoba standbeelden, wat opmerkelijk is, omdat ze allebei uit de stad zijn verjaagd. Alsof Florence een standbeeld zou oprichten voor Dante of dat Amsterdam een brug zou vernoemen naar W.F. Hermans.

In 1236 veroverde Ferdinand III de Heilige, de koning van Castilië, de stad, die hij meteen kerstende. Momenteel maakt Córdoba veel werk van het ontsluiten van de in de tweede helft van de dertiende eeuw gebouwde Iglesias Fernandinas. De inmiddels wereldberoemde moskee werd weer een kerk en later zelfs kathedraal. Je hoort daarover te mopperen dat die de schoonheid van de moskee heeft verbroken, en dat is waar, maar als dat niet was gedaan, was er nu helemaal niets meer. En het viel me op dat de sculptuur van de kathedraal erg mooi was.

Een dagje Córdoba

Ik heb me, tot het te heet werd, prima vermaakt. Niet dat alles perfect was. Het gebouw en de presentatie van het archeologisch museum, dat is gebouwd op het Romeinse theater, zijn beter dan de collectie. Die is niet zo spectaculair als je in een provinciehoofdstad zou verwachten.

Ook tegenvallend: het archeologisch museum heeft geen boekhandeltje en La casa del libro, zeg maar de Spaanse Libris, had weinig Engelse boeken en ook niets over Romeins Andalusië. Mijn toekomstige documentatie zal wat achter moeten blijven. Het is overigens opvallend dat ook hier, zoals overal op aarde, de geschiedenisboeken in de buurt van de filosofie en religie staan, en niet gewoon bij de sociale wetenschappen. Wonderlijk toch, dat een stad die ooit de grootste bibliotheek ter wereld bezat, er nu zo weinig mee doet.

Maar goed. Het was een mooie dag. Grappig moment: dat je in de moskee-kathedraal staat, de telefoon gaat en je ineens met Jan van Aken zit te praten. Het is momenteel 43° maar gelukkig houd ik ook in Nederland de siësta in ere, dus het was geen grote verstoring de middag binnenshuis door te brengen.

PS

Ik noemde Ibn Hazm. De volledige film Le collier perdu de la colombe is online: een, twee, drie, vier, vijf. Die heeft niets met Córdoba te maken overigens, maar toch.