Alexander, die later de bijnaam De Grote zou krijgen, maakte zijn debuut in de geschiedenis in het najaar van 341 v.Chr.: zijn vader Filippos II benoemde hem tot regent over Macedonië terwijl de koning zelf ten strijde trok. Hoe de benoeming verliep, weten we niet, maar we mogen speculeren dat Alexander een zegelring kreeg overhandigd. Er zullen getuigen zijn geweest: misschien generaal Parmenion, na Filippos de machtigste man in Macedonië, en wellicht ook Antipatros, die bij eerdere gelegenheden regent was geweest. Hun aanwezigheid was belangrijk omdat ze zich daarmee committeerden aan de kroonprins. Als Filippos II iets zou overkomen, kon Alexander bij zijn troonsbestijging rekenen op de steun van twee machtige families.

Het Perinthos-incident

Zelf trok Filippos naar de Zee van Marmara, waar hij hoopte Perinthos in te nemen. Ik heb al eerder verteld dat het anders liep. De Perzische koning Artaxerxes III Ochos beschouwde de Macedonische aanval op de havenstad als inmenging in de Perzische vitale belangen en greep in. In het voorjaar van 340 v.Chr. stuurden de Perzen niet minder dan drie legers naar Europa. Zoiets was sinds de dagen van Xerxes niet meer gebeurd.

Het zal, na de Perzische vlootinterventie in de Bondgenotenoorlog, geen heel grote verrassing zijn geweest. Bovendien gaf de Perzische satraap van Karië, in het zuidwesten van het huidige Turkije, opdracht aan de Grieken op de eilanden Rhodos, Kos en Chios om de Perinthiërs te hulp te komen. Filippos begreep dat hij moest inbinden.

Hij besloot ook dat hij de Perzen moest aanpakken. Het Perinthos-incident markeert het moment waarop Macedonië de vijand van Perzië werd.

Alexanders jeugd

Regent Alexander was op dat moment vijftien of zestien jaar oud. Over zijn jeugd weten we weinig. De bekende anekdote dat hij een ogenschijnlijk wild paard zou hebben getemd doordat hij als enige in de gaten zou hebben gehad dat het dier schrok van zijn eigen schaduw, is te absurd om serieus te nemen. De mensheid temde al twee, drie millennia paarden. Het is ongeloofwaardig dat de Macedoniërs niets zouden hebben geweten van het gedrag van veulens. Dat Aristoteles Alexanders leermeester zou zijn geweest, is mogelijk, maar de bronnensituatie is niet zo helder als veelal wordt aangenomen. Nee, het verhaal van Alexander begint pas echt in 341 v.Chr., als zijn vader de kroonprins benoemt tot regent.

En daarmee gold Alexander dus als Filippos’ toekomstige opvolger. Het blijkt ook uit de in deze jaren geslagen goudstukken, waarop een portret stond van de god Apollo met Alexanders trekken. Zo probeerde de koning de Macedoniërs eraan te wennen dat ze eens zouden worden geregeerd door zijn zoon.

De Maidiërs

Die werd in het volgende jaar, 340 v.Chr. dus, geconfronteerd met een opstand aan de bovenloop van de rivier de Strymon. Daar woonde een Thracisch volk, de Maidiërs, dat officieel het gezag van koning Filippos erkende maar blijkbaar werd beschouwd als onrustig. Alexander liet zijn troepen de stad bezetten, verjoeg de bewoners, vestigde er andere mensen en noemde de vernieuwde stad Alexandropolis.

Waarschijnlijk verliep de ontruiming zonder veel problemen. Als de inmiddels zestienjarige regent echt oorlog zou hebben gevoerd, was Ploutarchos’ vermelding van de gebeurtenis wat minder terloops geweest. Het werd vermoedelijk vooral herinnerd omdat de kroonprins een garnizoensstad had gesticht en zich, door de stad naar zichzelf te noemen, op één lijn plaatste met de koning, die het jaar ervoor Filippopolis had gesticht, het huidige Plovdiv. Andermaal werd Alexander gepresenteerd als troonopvolger.

De nasleep van het Perinthos-incident

Terwijl de jonge Alexander, ongetwijfeld bijgestaan door ervaren adviseurs, een bescheiden succes boekte, moest zijn vader zich dus terugtrekken van Perinthos. In Athene volgde de Volksvergadering de gebeurtenissen met argusogen, want de stad was aangewezen op graan dat via Perinthos kwam uit het Zwarte Zee-gebied. Toen de Macedoniërs in de zomer van 340 een graanvloot opbrachten, was voor de Atheners de maat vol en volgde een oorlogsverklaring.

Koning Artaxerxes had alle reden tot tevredenheid. Nu Athene Macedonië de oorlog had verklaard kon Perzië het vertrouwde spel hervatten: de Yauna tegen elkaar opzetten en onderling verzwakken. Hij had het diplomatiek initiatief herwonnen. Eén extra betaling volstond om de banden met de Thebanen weer aan te halen. In 339 v.Chr. begonnen ook zij aan de voorbereidingen van een oorlog tegen Filippos. Tegelijkertijd blokkeerde de Atheense vloot de Macedonische havens.

Chaironeia

Maar Europa had, zoals men destijds constateerde, nog nooit een man voortgebracht zoals Filippos II, die het benijdenswaardige vermogen had te profiteren van zijn tegenslagen. Hij accepteerde de nederlaag bij Perinthos en nam de gelegenheid te baat voor een nieuwe interventie in het zuiden, die erop was gericht Griekenland te onderwerpen. Hij had de graanvloot laten confisqueren om de oorlog uit te lokken waarmee hij in Griekenland zijn rug kon dekken voordat hij de Perzen zou aanvallen. Hij dacht een paar zetten vooruit.

In augustus 338 raakten het leger van Filippos slaags met de Thebanen en Atheners bij het stadje Chaironeia. Tijdens de veldslag liet de Macedonische koning zijn rechtervleugel terugwijken, alsof deze werd weggeduwd door de Atheners op de Griekse linkervleugel. Zo ontstond een gat tussen de twee Griekse vleugels. Dit was het moment waarop de door Alexander gecommandeerde cavalerie, die tot dan toe had afgewacht, toesloeg. Ze snelde door het gat en viel de Thebanen in de rug aan:

Alexander, die brandde van verlangen zijn vader te laten zien hoe dapper hij was, een overmaat aan eerzucht bezat en bovendien werd bijgestaan door een groot aantal moedige strijders, doorbrak als eerste de vijandelijke linie. Een groot aantal sloeg hij neer en vervolgens stortte hij zich op de troepen die tegenover hem waren opgesteld. Zijn metgezellen deden hetzelfde en de vijandelijke linie werd doorbroken. Toen de lijken zich opstapelden, dreven Alexander en de zijnen, die het eerst een doorbraak hadden geforceerd, hun tegenstanders op de vlucht.

Toen waagde ook de koning zelf zich naar voren, want de eer van de overwinning wilde hij zelfs niet gunnen aan Alexander. Door met veel geweld eerst de troepen die tegenover hem stonden van hun positie te verdrijven en hen vervolgens tot vluchten te dwingen bewerkte hij de zege. Meer dan duizend Atheners sneuvelden in het gevecht en niet minder dan tweeduizend werden gevangengenomen. Ook veel Thebanen werden gedood en niet weinigen krijgsgevangen gemaakt. (Diodoros, Wereldgeschiedenis 16.86.3-6; vert. Simone Mooij)

Meer nog dan de Maidische campagne markeert de slag bij Chaironeia het krijgsdebuut van de inmiddels achttienjarige kroonprins. Het belang van de slag lag vooral in het feit dat ze de uitkomst van de Derde Heilige Oorlog bevestigde: de rol van de Griekse steden was echt uitgespeeld.

Filippos II hoefde nu alleen Sparta nog te onderwerpen om zijn achtertuin op orde te hebben en Perzië aan te vallen. Hij was al op weg toen hem het nieuws bereikte dat Artaxerxes III Ochos was overleden. In Azië was burgeroorlog uitgebroken.

Morgen meer. En alles dat ik ooit over Alexander heb geschreven, staat op deze pagina bij elkaar.