Een tijdje geleden kocht ik het Dictionnaire de la langue gauloise van Xavier Delamarre en dat heb ik zowaar gelezen. Al eerder blogde ik over de manier van reconstructie, over zomaar wat woorden, over kledingstukken en enkele bekende plaatsnamen. Vandaag neem ik u mee naar een Gallische boerderij.

Om te beginnen hebben we een weide ofwel clunia. Het woord leeft voort in het Iers en enkele andere Keltische talen, en omdat er Griekse en Litouwse parallellen zijn, kunnen we nog wat verder naar terug en een heel oud woord *klopni reconstrueren, wat zoiets betekent als “bewaterd veld”. Plaatsen die naar Gallische weiden zijn vernoemd zijn het Franse Cluny en Clugnat, het Oostenrijkse Clunia, het Britse Clowne en Clunton en nog zo het een en ander van Spanje tot Hongarije.

Veestapel

In de weide liep het vee. Zo was er de taruos, de stier waarover ik het al eens had. De Gallische woorden voor paard waren caballos en epos. Het eerste is een trekdier, het tweede is het statussymbool. Dit woord is verwant aan het Latijnse equus en het Griekse hippos. Het Indo-Europese woord is *ekuos.

De boerderij had een waakhond, in het Gallisch een cuno, wat hetzelfde is als het Griekse kuon (genetief: kunos). Delamarre noteert dat het Latijnse canis niet zomaar hetzelfde woord kan zijn. Evengoed zijn er, behalve Keltische parallellen, ook parallellen uit het Sanskriet, Litouws, Tochaars-B, en Luwisch, dus een Indo-Europese oervorm is bewezen.

Geen boerderij was compleet zonder een muizenvanger en rattenverjager. De kat heette in het Galisch cattos, een woord dat in diverse Keltische talen voorkomt en evident niet is afgeleid van het Latijnse feles. In het Latijn bestaat wel een woord cattus, maar dat duikt pas op in de zesde eeuw na Chr. en lijkt ontleend aan óf een Keltische naam óf aan de Afrikaanse taal waaraan ook het Keltisch zijn woord ontleende.

En dan waren er varkens, succos in het Gallisch. Ik blogde er al eens over dat dit niet de everzwijnen zijn die u kent uit Asterix. Everzwijnen waren wel in de buurt: ze liepen in het vidu, het woud.

Avalon

En nu we toch het over bomen hebben: er was vanzelfsprekend een boomgaard waar appels groeiden. In het Gallisch heet die vrucht aballo. De Franse stad Avalon betekent dus gewoon appelgaard.

Geoffrey van Monmouth, de man die in de Historia Regum Britanniae vorm gaf aan de Arthursage, vertelt dat de koning is heengegaan naar een eiland Avalon. In een Latijnse gedicht dat dezelfde Geoffrey wijdde aan Merlijn vertaalt hij het als Insula Pomorum, “fruitbomeneiland”, wat bewijst dat hij de etymologie kende. Of hij ook wist dat in het oudste Iers een paradijselijk eiland Ablach bestond, en of dit een oud-Keltische hiernamaalsverwachting documenteert, is niet aan mij om te beoordelen.

Reconstructies van Gallische boerderijen zijn overigens te bezoeken in de Archéosite in Aubechies (meer) en het Prehistorisch Dorp in Eindhoven.

PS

En voor wie mocht denken dat ik, reagerend op de actualiteit, nu verval tot “in de Oudheid hadden ze ook boeren“: nee, dit stukje schreef ik maanden geleden. We hoeven niet achter andermans actualiteit aan te lopen. De Oudheid en haar bestudering zijn interessant genoeg.

Naschrift 1 mei 2023

Meer antieke katten hier. Leuk!