Tag: datafraude

Sapfo: de retractie die je wist dat zou komen

On door Jona LenderinginGeesteswetenschappen, Geschiedenis, Klassieken15 reacties
Sapfo, door de Brygos-schilder (Antikensammlung, Munchen)

Uitgeverij Brill heeft een retractie (een officiële terugtrekking van een wetenschappelijke publicatie) gedaan van een door Dirk Obbink geschreven hoofdstuk in een boek over Sapfo, namelijk Bierl & Lardinois, The Newest Sappho (2016).

Ik heb op deze plaats al eens aangegeven waarom retractie onvermijdelijk was. De vraag is waarom we er zo lang op hebben moeten wachten. De tekst van de retractie suggereert dat “in the years following the first publication of this book, serious doubts have been raised about the provenance”. Dit is misleidend. Die twijfels waren er meteen na de ontdekking begin 2014. In onze eigen Nederlandse Volkskrant maakte Lardinois, dus een van de editors van het nu ingetrokken hoofdstuk, duidelijk geen geloof te hechten aan Obbinks eerdere claim dat de provenance was gedocumenteerd. Dat de twijfel pas na publicatie van het boek zou zijn opgekomen, is simpelweg niet de volledige waarheid.

Lees verder “Sapfo: de retractie die je wist dat zou komen” →

Een gewiekste zwendelaar en een verblinde wetenschapper

On door Jona LenderinginChristendom, Geesteswetenschappen, Geschiedenis, Pseudowetenschap, Verbijstering, Wetenschap11 reacties

Wat te mooi is om waar te zijn, is vaak niet waar. Dat gold ook voor de in 2012 opgedoken papyrussnipper waarop te lezen viel hoe Jezus van Nazaret sprak over ‘mijn vrouw’. Wat een mooie bevestiging leek van Da Vinci-code-achtige theorieën en daarom enig opzien baarde, bleek al gauw een vervalsing. Daarmee paste dit ‘Evangelie van de Vrouw van Jezus’ in een eeuwenlange traditie van onechte manuscripten. Een wetenschappelijke blamage, zeker, maar geen werkelijk nieuws.

Cover-up

Dat werd het wél toen ontdekker Karen King (Harvard) zei dat het laboratorium de echtheid zou bewijzen. Die aankondiging was alarmerend. Het lab kan namelijk wel vaststellen dat een papyrustekst een slechte vervalsing is, maar herkent een goede vervalsing niet en kan zeker niet bepalen of iets authentiek is. Harvard was rookgordijnen gaan optrekken.

Lees verder “Een gewiekste zwendelaar en een verblinde wetenschapper” →

Sapfo opnieuw

On door Jona LenderinginGeesteswetenschappen, Geschiedenis, Klassieken, Pseudowetenschap, Verbijstering8 reacties
Nog een Sapfo waarvan we niet weten of ze echt is: een buste uit Herculaneum, nu in het Museo nazionale archeologico in Napels.

Oké, als ik in een hotel in Algerije, waar ik heerlijk aan het rondreizen ben, het ontbijt oversla om een extra stukje te bloggen, dan moet er echt iets aan de hand zijn. En dat is ook zo: er is een nieuwe provenance genoemd voor de Sapfo-papyri.

Korte inhoud van het voorafgaande. Wetenschap kan alleen iets met data die betrouwbaar en controleerbaar zijn. Een classicus neemt geen genoegen met de opmerking dat Plautus ergens een ijsbeer noemt, hij wil weten wáár die ijsbeer staat vermeld. Een archeoloog kan niets met een bewering als zouden in Mainz Bronstijdkralen zijn gevonden, hij wil weten in welk depot die kralen liggen. Alles draait om controleerbaarheid en daarom heeft een oudheidkundige alleen iets aan een tekst op een papyrus als die uit een gecontroleerde opgraving komt of uit een heel, heel oude verzameling. Dan is er sprake van een gedocumenteerde provenance, een herkomst die controleerbaar is. Zonder provenance is een papyrus niet per se vals, maar gewoon niks. Wetenschappelijk is ze van nul en generlei waarde.

Lees verder “Sapfo opnieuw” →

Datafraude

On door Jona LenderinginArcheologie, Christendom, Geesteswetenschappen, Geschiedenis, Jodendom, Klassieken, Pseudowetenschap, Verbijstering27 reacties
Leiden, Galgenwater

Als u op straat een fiets krijgt aangeboden voor vijfentwintig euro, hebt u een redelijk vermoeden dat er iets niet in de haak is. U zou vrijwel zeker een heler zijn als u die fiets kocht.

Als een oudheidkundige een papyrus- of perkamentfragment zonder provenance krijgt aangeboden, heeft hij een redelijk vermoeden dat het ding óf vals is óf is verworven door plundering. Hij zou vrijwel zeker datafraude plegen als hij ze uitgaf. Los daarvan ontzegt een wetenschapper die teksten zonder provenance bestudeert, zich een manier om de vondst te dateren: een tekst zonder archeologische context kan alleen paleografisch (dat wil zeggen: aan de vorm van het handschrift) worden gedateerd en dat is een berucht subjectieve methode.

Lees verder “Datafraude” →

De zaak Vermaning

On door Jona LenderinginArcheologie, Geesteswetenschappen, Geschiedenis, Prehistorie74 reacties

U wilde al naar het Drents Museum om daar de beeldschone Iran-expositie te bezoeken en sinds zaterdag is er een tweede reden om naar Assen te gaan: de wat kleinere tentoonstelling “De zaak Vermaning”. Tjerk Vermaning (1929-1987) is misschien wel de beroemdste Nederlandse archeoloog van de twintigste eeuw en dat is niet zo best, want een deel van zijn vondsten was vervalst en hij heeft zijn bekendheid mede te danken aan een rechtszaak. Wie onechte oudheden verkoopt als echt, is immers een oplichter en daarvoor werd hij in 1977 veroordeeld. Een jaar later diende het hoger beroep: de rechter liet zich over de authenticiteit van de vervalsingen niet uit, maar redeneerde min of meer dat als de voorwerpen echt waren, Vermaning onschuldig was, en dat als ze vals waren, nog niet was bewezen dat de Drentse amateurarcheoloog ze zelf had vervaardigd.

Het was goed dat de rechter zich over de authenticiteit niet uitsprak, want daar gaat de rechter niet over. Een deel van de vondsten waarmee Vermaning “bewees” dat er tienduizenden jaren geleden Neanderthalers hadden geleefd in Drenthe, was echter wel degelijk vals. Of minimaal verkeerd geïnterpreteerd. De samenstellers van de tentoonstelling leggen op verschillende punten uit hoe archeologen dat kunnen weten. Zo bleek, toen een C14-monster werd genomen, het door Vermaning als Neanderthaler-schedeldak geïnterpreteerde voorwerp slechts een eeuw of drie oud. Op andere vondsten ontbrak de natuurlijke verwering van vondsten die eeuwenlang in de grond hebben gelegen.

Lees verder “De zaak Vermaning” →

Transparantie

On door Jona LenderinginBijbel, Christendom, Geesteswetenschappen, Pseudowetenschap5 reacties
Zo ben je evangelist, zo ben je de inzet van wetenschapsfraude. Arme Marcus.

Ik zit op een hotelkamer in Vlorë, ben te vroeg wakker en lees dit. Het komt erop neer dat het eerste-eeuwse fragment van het Evangelie van Marcus dat een tijd geleden is opgedoken, nu wordt uitgegeven. Dat is op zich aardig nieuws, maar er lijkt een bommetje te zijn verborgen. Ik schrijf “lijkt” want ik kan het hier, op een hotelkamer dus, niet zo snel controleren.

Waarom is dat bijzonder? Omdat het papyrusfragment waar het om gaat, ooit met veel bombarie uit een kartonnage is gehaald. Een kartonnage is het papier-maché-deel van een mummie; de methode om zo portretten aan te brengen, kwam aan het begin van de jaartelling ten einde. Degenen die de kartonnage destijds “disassembleerden” toonden het op film en vertelden dat het geen probleem was omdat ze het voorwerp hadden gekocht. Het probleem is nu dat een Marcus-fragment nooit voor het jaar 70 na Chr. (de datering van dat evangelie) kan zijn geschreven. Een eerste-eeuws Marcusfragment is dus niet alleen verschrikkelijk oud (en reden tot vreugde voor evangelische christenen) maar vormt tevens bewijs dat de gewoonte mummies te voorzien van kartonnages langer heeft bestaan dan we wisten. Een archaic survival, zeggen we dan, een gebruik uit een eerdere cultuurfase dat ergens heeft overleef. De evangelische christenen hadden onvervangbare egyptologische data vernietigd.

Lees verder “Transparantie” →

Klassieke literatuur (3a): Sapfo

On door Jona LenderinginGeschiedenis, Klassieken, Literatuur, Oude Griekenland2 reacties
Sappho (Capitolijnse Musea, Rome)
Sappho (Capitolijnse Musea, Rome)

[Bij mijn mail zat onlangs de vraag welke klassieke teksten en vertalingen ik mensen zou aanraden. In deze onregelmatig verschijnende reeks zal ik een persoonlijk antwoord geven, waarbij leesplezier voorop staat. Wie zich er echt in wil verdiepen, kan het beste aan een universiteit bij een collegereeks aanschuiven. Voor de Latijnse literatuur is er Piet Gerbrandy’s Het feest van Saturnus. Voor de Griekse en christelijke literatuur is zo’n boek er niet. Nu heldendicht en leerdicht zijn behandeld, begin ik vandaag aan twee of drie stukjes over alle andere poëzie. Eerst Sapfo, aan wier gedichten ik lange tijd veel plezier heb beleefd.]

Poëzie – ik haat haar en ik houd van haar. “Waarom zo ingewikkeld?” zou u kunnen vragen, en dan moet ik u een uitleg geven waarin ik evenveel vertel over de poëzie als over mezelf. Als ik iets indrukwekkend vind, wil ik het namelijk kunnen delen, erover vertellen. Maar dan moet ik het gedicht samenvatten en juist dan doe ik haar tekort. Desondanks wil ik u toch voorstellen aan enkele klassieke dichters.

Sapfo

De eerste daarvan is de Griekse dichteres Sapfo, die rond 600 v.Chr. in de stad Mytilene op het eiland Lesbos een schooltje lijkt te hebben gehad waar jonge, ongehuwde aristocratische meisjes een soort opleiding kregen. Een deel van haar charme is dat we alleen fragmenten hebben, waardoor we slechts glimpen opvangen van wat ooit een prachtig kunstwerk moet zijn geweest. Het mysterie verhoogt de charme – ik blogde daar al eens over.

Lees verder “Klassieke literatuur (3a): Sapfo” →

Het Evangelie van de Vrouw van Jezus (hopelijk voor het laatst maar ik vrees van niet)

On door Jona LenderinginChristendom, Geesteswetenschappen, Geschiedenis, Pseudowetenschap6 reacties
Harvard volhardt in het verspreiden van onjuiste informatie
Harvard volhardt in desinformatie over het Evangelie van de Vrouw van Jezus.

Ik had eigenlijk vandaag willen schrijven over de invloed van Homeros op latere epische dichters, maar dat stel ik even uit. Wat u vandaag lezen wil én moet is dit artikel in The Atlantic van Ariel Sabar, waarin duidelijk wordt hoe de vervalsing van het Evangelie van de Vrouw van Jezus tot stand is gekomen. De Stasi, een pornograaf: het zit er allemaal in en als onderzoeksjournalistiek is het uiterst amusant.

Het is minder amusant als je het leest als beschrijving van de onluisterende naïviteit van een geleerde. Ik heb de kwestie hier al eens uiteengezet: alleen de ontdekster van de papyrussnipper meende dat het ding authentiek was, hoewel er al volstrekt overtuigende aanwijzingen waren dat het moest gaan om een vervalsing. De Harvard-universiteit liet onderzoek uitvoeren, waarvan iedereen kon weten dat het niets kon opleveren. Zolang een vervalser zich houdt aan een antiek inktrecept (staat in elk handboek papyrologie), schrijft op antieke papyrus (te koop via eBay) en geen scherpe pen gebruikt (die microscopisch kleine krasjes achterlaat) – zolang hij dat doet, is zijn tekst niet als vervalsing te herkennen. Daarom hebben alleen “provenanced” papyri (papyri dus waarvan de herkomst bekend is) wetenschappelijk waarde.

Lees verder “Het Evangelie van de Vrouw van Jezus (hopelijk voor het laatst maar ik vrees van niet)” →

Altijd te goedgelovig

On door Jona LenderinginChristendom, Geesteswetenschappen, Geschiedenis, Pseudowetenschap, Romeinse Keizerrijk, Wetenschapscommunicatie11 reacties
Het Evangelie van de Vrouw van Jezus, waar het allemaal om te doen is

Op 18 september 2012 kondigde een Harvard-onderzoekster aan dat ze een tekstsnipper had gevonden waarin Jezus van Nazaret werd opgevoerd, sprekend over zijn echtgenote. De publicatie van het Evangelie van de Vrouw van Jezus was aangenomen door de Harvard Theological Review, een belangrijk wetenschappelijk tijdschrift, en mijn eigen eerste reactie was dat het nieuws daarom wel zou kloppen. Toen ik erover blogde wees ik erop dat de speculaties over Jezus’ burgerlijke status die meteen de ronde deden (“Jezus wel degelijk getrouwd”, kopte De Volkskrant), niets meer waren dan speculaties. De controverse was voorspelbaar, maar het fragment leek te jong om enige waarde te hebben voor de speurtocht naar de historische Jezus.

Ik had minder goed van vertrouwen moeten zijn. Ik had kunnen weten dat het feit dat een artikel door de redactie van een wetenschappelijk tijdschrift wordt aangenomen, tegenwoordig geen kwaliteitsgarantie meer vormt. In 2011 had ik nog een boek gerecenseerd waarin ik had geconcludeerd dat een redactie collectief had liggen slapen. Ik had gewaarschuwd moeten zijn. Zó vreemd was het niet dat meteen na de aankondiging van de ontdekking van het Evangelie van de Vrouw van Jezus de eerste kritiek opdook in de blogosfeer.

Lees verder “Altijd te goedgelovig” →