Een onbekende mythe

Olielamp met onbekende mythe (Antikensammlung, München)

Een van de mooiste museale collecties van Griekse en Romeinse kunst is de Antikensammlung aan de Königsplatz in München. Het is de verzameling van de staat Beieren, die, al voordat een Beierse prins het schopte tot koning van Griekenland, veel belangstelling had voor de bestudering van de klassieke wereld. Aan de westzijde van het plein is een in Dorische stijl gebouwde toegangspoort (“propyleeën”), aan de noordzijde is een in Ionische stijl gebouwde Glyptotheek met beeldhouwwerk, aan de zuidzijde is het in Korinthische stijl gebouwde gebouw voor de kleinkunst. Je kunt er een dag doorbrengen. Wie daaraan nog niet genoeg heeft, kan naar het even verderop gelegen Egyptische Museum. Of naar het mineralenmuseum, of naar de drie pinakotheken met schilderijen. Allemaal op één vierkante kilometer.

Olielamp

Het bovenstaande olielampje valt onder de kleinkunst. We zien een gevleugeld wezentje, dat op het eerste gezicht Eros voorstelt, al suggereert het haarknotje dat het gaat om een vrouwelijk personage. Dat zou Psyche kunnen zijn, al wordt die meestal afgebeeld met vlindervleugels.

Lees verder “Een onbekende mythe”

Olielampen

Stadsgezicht op een olielamp (Römisch-Germanisches Museum, Keulen)

Het Römisch-Germanisches Museum in Keulen is momenteel wegens een langdurige verbouwing gesloten. Ik hoop dat als het weer open gaat, ook de studiecollectie olielampjes er weer is: ooit hingen er honderden lampjes, met allerlei afbeeldingen, zodat je een fantastisch beeld kreeg van wat de Romeinen leuke afbeeldingen vonden. Je had bloemen, mythen, erotiek, goden, dieren, voorwerpen, gladiatoren: alles wat een mens maar verzinnen kon stond wel eens op zo’n lamp.

Maar er valt met lampen meer te vertellen. Het bovenstaande plaatje is een stadsgezicht. Gevonden in Keulen (en in principe te zien in het Römisch-Germanisches Museum) maar vervaardigd in Noord-Afrika. Dat vertelt ook iets over de antieke netwerken. Blijkbaar is ooit iemand van Karthago naar Keulen gegaan – we hebben uit die laatste stad ook een grafsteen van een legionair uit Tunesië die overleden is aan de Rijn – en heeft die deze lamp meegenomen.

Lees verder “Olielampen”

Archeologisme

Gereconstrueerde vetlamp, gebaseerd op een achtvormige bak

Lezers van dit blog zijn waarschijnlijk bekend met de term re-enactment. Re-enactors zijn van die merkwaardige mensen die een bepaald tijdvak in de geschiedenis bestuderen en de kleding en spullen uit dat tijdvak namaken en gebruiken. Onder Romeinse re-enactors doet de laatste tijd een nieuwe term de ronde: re-enactorisme. Dat duidt dan op een verhaal dat verkeerd gehoord of vaag begrepen is en zo als een nieuw feit een eigen leven is gaan leiden, zonder dat iemand een bron of oorsprong kan noemen.

Ik kan u daarvan verschillende voor beelden geven, maar dat is nu niet het punt. Het gaat me in dit geval om iets wat ik ‘archeologisme’ ben gaan noemen. Archeologische objecten waarvan, omdat ze ons ergens aan een ander voorwerp doen denken, ook automatisch vanuit gegaan wordt dat het dan ook wel op die manier gebruikt zal zijn.

Lees verder “Archeologisme”

Een olielamp uit Cyprus

Romeinse olielamp (Cyprusmuseum, Nicosia)

Een van de dingen die ik altijd moeilijk voorstelbaar vind: in de Oudheid was donker echt donker. Kaarsen, gemaakt van bijenwas, waren kostbaar. Toortsen en flambouwen brandden op hout en hout werd voor zoveel zaken gebruikt dat het schaars was. En olielampjes veronderstelden olijfolie en dat veronderstelde weer een boomgaard vol bomen. Het was dus moeilijk om veel licht te maken. Eén gevolg was dat de mensen doorgaans met de kippen op stok gingen; een ander gevolg was dat iedereen wist wanneer het volle maan was. De Juliaanse kalender was revolutionair omdat ze de band met de maanstanden verbrak en is om die reden dan ook nooit zo universeel ingevoerd als beoogd.

Lichtwinst viel te behalen door je kleine bron van licht zo te plaatsen dat die maximaal kon stralen. Dat kon dus door een lamp op een standaard te zetten. In de Late Oudheid zien we steeds meer bronzen lampen die met een ketting kunnen worden opgehangen aan het plafond of een hanenbalk. Ik heb weleens twee olielampen uit Nubië getoond; de bovenstaande komt uit Kourion, gelegen aan de zuidkust van Cyprus.

Lees verder “Een olielamp uit Cyprus”

Olielamp met Petrus en Paulus

Olielampje met Petrus en Paulus (Archeologisch Museum, Florence)

Het olielampje hierboven, dat ik eerder deze week gebruikte om een stukje over Paulus mee te illustreren, is te aardig om niet nog even een blogje aan te wijden. Het is gemaakt in de tweede helft van de vierde eeuw en gevonden op de Caelius, een heuvel in Rome waarvan, te beginnen met Constantijn, steeds grotere delen in handen van de kerk zijn gekomen. De basiliek van Sint-Jan van Lateranen is daarvan het bekendste voorbeeld. Dit lampje is even verderop gevonden, in het (niet meer bestaande) klooster van Sint-Erasmus.

Het olielampje heeft, zoals u ziet, de vorm van een schip met twee opvarenden, die dankzij hun kapsels zijn te identificeren: op de boeg geeft de apostel Petrus de richting aan, terwijl Paulus aan het roer zit en het bootje op koers houdt. Op de vlag – als dit een vlag is – staat Dominus legem dat Valerio Severo (“De Heer geeft de Wet aan Valerius Severus”). Er is aan toegevoegd Vivas Eutropi, wat zoiets wil zeggen als “lééf, Eutropius”, een gangbare heilswens die in het midden laat of Eutropius lang, gezond, gelukkig of op een andere manier prettig zal gaan leven.

Lees verder “Olielamp met Petrus en Paulus”

Odysseus bij Helios

Odysseus bij Helios (Antikensammlung, München)
Odysseus bij Helios (Antikensammlung, München)

Het bovenstaande olielampje is te zien in de Antikensammlung in München. Een datum wordt niet gegeven, maar het zal wel Romeins zijn. Links komt Odysseus aanlopen, rechts herkent u Helios, achteraan de veestapel van de zonnegod: twee paarden van de wagen waarmee hij elke dag langs het firmament reist, samen met een rund.

De context kennen we: tijdens zijn omzwervingen landde Odysseus op het eiland waar Helios zijn runderen hield. De held bezwoer zijn metgezellen om onder geen beding de dieren op te eten, maar ze deden het wel degelijk, wat ze allemaal het leven kostte. Het verhaal is te vinden in HomerosOdyssee.

Lees verder “Odysseus bij Helios”