[Het derde deel van mijn bespreking van Fik Meijers Jezus en de vijfde evangelist. Het eerste deel is hier.]
Fik Meijer wil de historische Jezus tot leven brengen, maar verwaarloost de historische Jood Jezus en negeert belangrijke Joodse bronnen. Er zijn meer punten waarop Meijer als historicus niet de kwaliteit levert die we zouden verwachten van een hoogleraar.
Eliminatie en authenticatie
Eén voorbeeld is zijn behandeling van de Bergrede, die Fik Meijer op blz.240 typeert als “de enige tekst die echt iets prijsgeeft over de door Jezus beoogde samenleving”. De tekst is echter een compositie van de evangelist Matteüs, die gebruik maakte van het materiaal uit de bron Q. De precieze reconstructie is niet helemaal onomstreden, maar voor Meijers doel – een boek voor het grote publiek – weten we er voldoende van. We beschikken dus over een oude bron, Q, en een daarvan afgeleide bron, Matteüs. In dit soort situaties dient een historicus de voorkeur te geven aan de oude bron en de jongere “te elimineren”. Dit punt is belangrijk, want Q toont de door Jezus beoogde samenleving niet echt: Meijer ziet voor Jezus’ mening aan wat in feite die van Matteüs is.
Een ander probleem: om vast te stellen wat authentieke uitspraken zijn van Jezus, maken historici gebruik van enkele goed-omschreven criteria. Ook die zijn onder wetenschappers niet helemaal onomstreden, maar opnieuw: voor Meijers doel, een publieksboek, kunnen we ermee verder. Zo weten we dat er maar vier gelijkenissen zijn die echt (of althans: volgens deze criteria) op Jezus teruggaan: het mosterdzaad, de slechte pachters, de talenten en het grote feestmaal. De rest is van twijfelachtige betrouwbaarheid, maar Meijer gebruikt het alsof het authentiek is.
Illustraties
Een op het eerste gezicht onbelangrijk punt is datgene wat “buiten de eigenlijke tekst gebeurt”. Meijers illustratiemateriaal, om te beginnen, is niet echt iets om enthousiast over te zijn. De landkaartjes zijn overgenomen uit Bijbelvertalingen, staan vol overbodige informatie en ondersteunen daardoor de tekst onvoldoende. Hetzelfde geldt voor de stambomen aan het einde van het boek: ze zijn te gedetailleerd om de informatie van het boek nog te steunen. Er zijn wat obligate keizerportretten (een fout die ik ook zelf wel eens heb gemaakt). Ik heb geen idee wat wordt geïllustreerd met het tweede-eeuwse plaveisel van Sepforis en de vierde-eeuwse synagoge van Kafarnaüm. Het kleurenkatern gaat over de receptie van de Oudheid, niet over de Oudheid, en voegt dus niets toe, behalve aan conceptuele vaagheid en de prijs van het boek.
Dit zijn bijzaken, zeker, maar dat maakt ze niet verwaarloosbaar. Een schrijver die irrelevante of te gedetailleerde aanvullende informatie biedt, leidt de lezer af van wat hij eigenlijk wil vertellen. Anders gezegd: Meijer negeert de informatiebehoefte van de lezer, en dat is didactisch niet handig. Deze verwaarlozing toont zich ook in het negeren van actuele vragen die bij de lezers leven, zoals de terugkeer van het Jezusmythicisme.
De Jezus van Fik Meijer
Jezus en de vijfde evangelist is geen goed boek. Fik Meijer negeert Jezus’ Joodse identiteit, negeert Joodse bronnen, negeert de historische methode en negeert de vragen van zijn publiek. En het erge is: je hoeft geen wetenschappelijke opleiding achter de rug te hebben om het te herkennen.
Ik zeg met dit alles niet dat ik zélf precies weet hoe alles moet. Wat ik echter wel weet, is dat het publiek al jaren genoegen moet nemen met ondermaatse boeken. De klassieken hebben inmiddels een niet volledig gerechtvaardigde maar wel alleszins begrijpelijke reputatie van gemakzucht en slonzigheid. Dit geldt, mutatis mutandis, voor alle geesteswetenschappen: ze plaatsen hun licht voortdurend onder de korenmaat.
Een paar dagen geleden lazen we dat een kwart van de ouders vindt dat in het voortgezet onderwijs klassieke talen, godsdienst en culturele en kunstzinnige vorming mogen worden opgedoekt. Hoe zou dat nou toch komen?
Ik hoop op een deel 4 waarin we Fik gewoon achter ons laten, en gewoon naar de huidige stand van zaken iets van de kern van het hedendaagse onderzoek horen. Liever nog: van jouw beste inzichten, desnoods in afwijking van alles wat er tot dusver door wel gezaghebbende auteurs over is geschreven. Maar misschien ligt er al zoiets van jouw hand ergens op een leestafel?
Je moet ” A marginal Jew” van J.P. Meier lezen. Meijer noemt het aan het begin van zijn boek maar heeft het evident niet gelezen.
JL lijdt hieronder aan valse bescheidenheid. Als u het ontstaan van het christendom in zijn joodse context wilt zien moet u dit lezen.
http://www.kennislink.nl/publicaties/inzicht-in-jezus-en-andere-obscure-joodse-sektes
Ik ben het eens dat de gebeurtenissen na 70 CE er ietwat bekaaid af komen (ja, JL – je boek is te kort), maar ben het niet eens dat de eerste hoofdstukken gortdroog zijn. Maar ik ben natuurlijk wel een nerd die het naadje van de kous moet weten – en een half uur zoet was, tot hilariteit van mij zoon, toen ik de nieuwste druk BINAS in handen kreeg.
Hierboven.
Hierboven.
Ook vergeten: JL’s laatste boek moet in het Engels vertaald worden. Volgens mij wordt het een kaskraker in de Verenigde Staten, al was het maar omdat bijna iedereen, atheïst en christen-fundie, zich er blauw aan gaat ergeren.
Ik ben zo’n leek die er de pest aan heeft in mijn onschuld een boek te lezen, dat later onderuit moet gaan door onjuistheid vanuit gemakzucht. Bedankt voor deze gedegen recensie. Ik weet wat me te doen staat: een ander boek ter hand nemen.
Jona, je moet ervoor zorgen dat deze verhelderende recensie / kritiek ook elders (krant, tijdschrift – vn / ga / elsevier) gepubliceerd wordt. Alleen de laatste alinea van het slot kun je beter weglaten: die klinkt te knorrig.
Jona, heb je wel eens een goed boek over Paulus gelezen? Fik Meier schreef eerder een boek over Paulus, gebaseerd op dezelfde verouderde inzichten? Ben benieuwd welke jij over deze materie kent (immers de periode net na Israel verdeeld)
“Paulus en de rest. Van farizeeër tot profeet van Jezus” door Bert Jan Lietaert Peerbolte is perfect,
‘Genie of misgeboorte. Zeven vooroordelen over de apostel Paulus’ van de nieuwtestamenticus Patrick Chatelion Counet dat in 2009 bij de KBS verscheen, mag hieraan beslist worden toegevoegd: bij deze. En dan te bedenken, dat Meijers boek op 28 oktober aanstaande onder de titel ‘Paulus, Der letzte Apostel’ in dus de Duitse vertaling verschijnt bij het Wissenschaftliche Buchgesellschaft in Darmstadt, een uitgeverij met een solide reputatie…
Gelukkig gloort er licht in deze exegetische duisternis, ja spreek maar gerust van blijde tijding: ‘ex occidente lux’ en dat net voor Epifanie. Op 5 januari (ver)schijnt John P. Meier, A Marginal Jew: Rethinking the Historical Jesus. Volume V. Probing the Authenticity of the Parables’: om reikhalzend naar uit te zien.
Ach, welk een ironie kan er schuilen in homofone namen.
Bedankt voor deze gedegen recensie. Ik houd me zelf toch maar bij Ratzinger. HIj komt er tenminste voor uit uit welk perspectief hij schrijft.
Ik heb me al eerder afgevraagd waarom Jona’s uitgever niet al direkt , na het uitkomen van Israël Verdeeld, dat boek in het Engels heeft laten vertalen.
Zij moeten toch wel geweten hebben dat het een Heeel erg goed boek is?
De laatste alinea komt misschien knorrig over, maar ze raakt een reëel probleem aan: het in vraag stellen van enkele vakken in het onderwijs. Ik weet niet of dat te maken heeft met de door Jona terecht aangeklaagde slordigheid/sensatiezucht van een deel van de wetenschappers en de media. Veel mensen ontgaat deze slordigheid volledig: je moet al over een gedegen kennis beschikken om de rommel te kunnen onderscheiden (of een lezer van dit verhelderende blog zijn. Helaas, mijn boekenkast bevat zoveel dat ik niet had gekocht als ik dit blog eerder kende, en ik betrap mezelf erop dat ik nieuwe boeken evalueer met in het achterhoofd wat ik hier lees. Het is nog net niet “What would Jona think?”).
Ik heb meer de indruk dat veel belang wordt gehecht aan het economische nut van kennis, ten koste van kennis die je dan wel humanior kan maken, maar je portemonnee niet vult. Een reden voor mij alvast om zelf in het onderwijs te staan.
Bij wijze van voetnoot nog dit. Pagina 14 van ‘Trouw’ van vandaag (vrijdag 23 oktober) meldt in een opvallend grote advertentie (met de forse kop “De historische Jezus” en een foto van de auteur) de naderende boekpresentatie in de Amsterdamse Rode Hoed. Daarbij wordt ook een deel van de documentaire vertoond die Meijer voor de KRO-NCRV-televisie samen met de journalist Wilfred Scholten in Israël heeft gemaakt. Dezelfde Scholten leidt daarna een gesprek tussen ‘de classicus en emeritus-hoogleraar’ (aldus de persoonsschets in de advertentie) en drie reformatorische theologen. ‘Trouw’-lezers betalen € 8,50, hetgeen een korting suggereert. Het wordt en is hoe dan ook kassa!
Dank voor je “recensie”, zal het boek lezen met dit in gedachten. “Christelijke lezers zullen het boek wel weten te waarderen” doet me denken aan de biografie Constantijn van Singor.
Het boek gaat, als ik het goed begrijp, over Jezus en Josephus (de vijfde evangelist). Nou gebruik ik van Meijer en Wes de Joodse Oorlog en de Joodse Oudheden (vertaling inleiding en noten), en ik moet zeggen, tot volle tevredenheid. Het zou kunnen zijn dat Meijers nieuws over Jezus te wensen overlaat, maar dat waar het Josephus betreft vakkundiger te werk wordt gegaan. Van de drie passages in Josephus die met Jezus en de Doper te maken hebben verwacht ik eigenlijk een goede discussie.
Ik denk dat dit een geschikt voorbeeld is om Meijers tekortkomingen te illustreren. Ter typering van Johannes’ optreden komt Meijer niet verder dan “zonden wegwassen”, wat een christelijke uitleg is. Het ging de Doper om herstel van rituele reinheid, wat ook logisch is gezien Johannes’ priesterlijke herkomst en de locatie (een rivier, in de rabbijnse traditie de beste plek voor reiniging). Meijer mist een pointe.
Hij rondt zijn passage af met een citaat waaruit blijkt dat oude voorspellingen vervuld worden, maar citeert de DZR-paralleltekst niet, terwijl die nu net een van de meest fantastische vondsten uit Qumran is geweest. In plaats daarvan biedt Meijer een sappig moordverhaal uit Italië, dat blijkbaar meer verheldert dan een Joodse parallel.
Mijn boekhandelaar ried me ooit de aanschaf van “Twee steden” af. Het verbaasde me, want het was toch zijn omzet, maar hij was gedecideerd: “Doe het niet. Meijer schrijft voor functioneel ongeletterden.”
Meijers boek werd vanavond in ´De wereld draait door´ de hemel in geprezen.
Door leken, dat wel.
ik heb wel zojuist het boek van Fik Meijer aangeschaft en vraag mij nu af of ik het nu wel moet gaan lezen. Is het de tijd waard om die er in te steken en dan ook nog onwaarheden en slordigheden op e koop toe te nemen.
Jezus is volledig uit de duim gezogen Hans. Beter besteed je je tijd aan het lezen van wat boeken (of kijken van enkele youtube-video’s) van moderne wetenschappers als: Dr. Richard Carrier, Dr. Robert M Price of David Fitzgerald
Ofwel: mythicisme.
Waarmee we andermaal het belang zijn van een wetenschapsvoorlichting die zich richt op de vragen van de burger en niet op het aanbod door de universiteit, waarbij ik dan buiten beschouwing zal laten dat Meijer niet in staat is gebleken een goed boek te schrijven.
Manman Robert G, wat een nivo toch. Daar gaat het dus helemaal niet over, maar hoe dan ook, als er een blog is waar je je wat dat betreft heel aardig in kunt lezen dan is het deze wel. Hoor nog wel van je, als dat tenminste niet teveel moeite is. Succes ermee. / Ik denk niet dat het door slechte voorlichting komt. Maar door wat dan wel, dat weet ik ook niet. / Affijn ook daar gaat het op dit topic niet over.
Beste Steven. De tijd van sprookjes is voorbij…..
Door hun minutieuze analyses van teksten verliezen verschillende ‘geleerden’ uit het oog dat sommige teksten (zoals de ‘evangeliën’) helemaal geen historische verslagen zijn maar bijvoorbeeld allegorieën, andersoortige fictie of zelfs vervalsingen.
Bekijk nou eens een paar van die videootjes, van bijvoorbeeld Dr. Richard Carrier. Je ogen zullen open gaan en je geloof in ‘Jezus Christus’ zal in het beste geval als sneeuw voor de zon verdwijnen. (Het ‘Christendom’ zoals wij dat kennen is Paulus’ religie, niet die van Jezus.)
Zucht. Uit het feit dat de evangeliën fictie bevatten, volgt niet dat alles een sprookje is. Anderhalve eeuw historisch-kritisch onderzoek is erop gericht geweest feit en fictie te scheiden, en dankzij de Dode Zee-rollen weten we dat Jezus’ halachische opvattingen en de messiaanse ideeën van zijn leerlingen in een joodse context passen als een hand in een handschoen, maar desondanks keren de mythicisten terug naar de negentiende eeuw.
Natuurlijk mogen mensen houden van de negentiende-eeuwse ideeën. Maar hun nostalgie is net ze curieus als het niet-begrijpen van de quantumtheorie, de evolutieleer, de continentale drift, radioactiviteit en de relativiteitstheorie. Je zet jezelf vooral te kijk als iemand zonder begrip van wat de wetenschap heeft voortgebracht.
Uit het feit dat het evangelie van Marcus alle kenmerken van een allegorie heeft en bol staat van de fictie volgt dat we UITERST kritisch moeten zijn ten aanzien van overwegingen als zou dit evangelie een historisch verslag zijn van zaken die werkelijk hebben plaatsgevonden. Zoals Dr. Carrier in de eerste vijf minuten van bovenstaande video al aangeeft is de – niet christelijke – academische wereld unaniem in zijn oordeel dat we de evangeliën die allen in meerdere of mindere mate gebaseerd / geïnspireerd zijn op het allegorische evangelie van Marcus, niet als historisch verslag kunnen gebruiken.
Het is Paulus die het christendom dat wij kennen vorm heeft gegeven; met name het gegeven dat in Paulus leer de messias niet meer het joodse land zou bevrijden van de Romeinen maar slechts een ‘hemels koninkrijk’ in de aanbieding heeft. (Wat velen niet zien is dat Paulus die Romeinse burgerrechten had, zijn hele leven op de hand van de Romeinen is geweest!!!) Het evangelie van Marcus is pas na de dood van Paulus geschreven door een Paulinische christen; in ieder geval na het jaar 70 van onze tijdrekening. Dit allegorische evangelie is het eerste dat een van de diverse joodse messias-projecties (in dit geval die van Paulus dus) op aarde plaatst en van hem een persoon van vlees en bloed maakt.
Klinkt naar new age en gnosticisme; niks mis mee hoor. Maar niet in de ene regel zeggen dat ‘geleerden’ (tussen aanhalingstekens) uit het oog verliezen dat de ‘evangeliën’ helemaal geen historische verslagen maar allegorieën zijn, en in de andere dat de academische wereld unaniem is in zijn oordeel dat de evangeliën gebaseerd zijn op het allegorische evangelie van Marcus. En zo nog wat zaken.
Ik heb een kwakhistorische reactie weggehaald. Dit is de tweede keer in de geschiedenis van deze blog dat ik zoiets moet doen. De discussie gaat op slot.
Zoals vaker geconstateerd: de geesteswetenschappen leggen hun methoden slecht uit zodat allerlei niet-geesteswetenschappers denken dat ze erin kunnen bijklussen. Ik heb geen zin te moeten uitleggen wat de universiteiten behoren uit te leggen.