“Julius moet dood!”

“Wij tweeën vormen dan een driemanschap.”

“De hand des doods.”

Het zegt u niets, maar dit waren de kreten die een kwart eeuw geleden nog weleens bij mij door het huis vlogen. Vier, vijf, soms zes man (m/v) sterk speelden we dan “het spel der spelen”: Republic of Rome. Ik ken geen spel met complexere spelregels. Het boekje met spelregels beslaat 24 pagina’s en daarom hadden we een uittreksel gemaakt. Ik ken ook geen spel dat een beter beeld geeft van om het even welk aspect van de oude wereld.

Het doel van Republic of Rome is simpel. U vertegenwoordigt enkele Romeinse senatorenfamilies en moet de macht grijpen in Rome. Dat kan op verschillende manieren, stuk voor stuk historisch accuraat. Zo kunt u winnen als u de meeste invloed hebt verworven, ruwweg zoals Augustus bescheiden van zichzelf zei dat hij alleen maar meer auctoritas bezat dan anderen. U kunt met een leger in opstand komen en de Senaat verslaan (zie ook onder: Caesar, Julius). Of u kunt zichzelf laten kiezen tot consul zonder collega, wat Pompeius is gelukt.

De hand des doods

Dus daar zit u, met een reeks kaarten voor u, elk staand voor een senatorenfamilie. Neem Fulvius. Hij heeft van huis uit 4 invloedpunten en heeft geen overdonderende militaire kwaliteiten (2 punten) of retorische vaardigheden (2 punten), maar is loyaal (8 punten). Wordt deze man echter tot consul gekozen, dan pakt hij vijf extra invloedpunten. Wint hij een oorlog, dan neemt die invloed verder toe. Bedraagt die 35, dan heeft hij het spel gewonnen. Als hij fatsoenlijke spelen heeft gegeven of een landwet aangenomen heeft weten te krijgen, groeit zijn populariteit, wat weer betekent dat hij minder makkelijk veroordeeld is te krijgen in een rechtszaak.

Complex, zegt u? Ik heb nog geen fractie beschreven van waaraan je moet denken. Zo verandert de stemverhouding in de Senaat voortdurend. Elke speelronde begint met een sterfgeval: de “hand des doods” (zoals wij het noemden) trekt een fiche en dat betekent dat een senator verdwijnt. Zeker als het een invloedrijke speler is, heeft dat invloed. Ook de inkomsten van elke speler – nuttig als je een niet al te loyale senator wil omkopen om bij jouw factie te komen – variëren voortdurend. Het berekenen kostte altijd veel tijd en was meestal het moment om bier in te schenken of pizza’s te bestellen.

Gebeurtenissen

Daarnaast zijn er allerlei gebeurtenissen, min of meer zoals je kanskaarten hebt bij Monopoly. Die komen een voor een in het spel. Het kan zijn dat er een oorlog uitbreekt, wat betekent dat er een consul naar het front zal moeten (en de stemverhouding verandert). Er kunnen nieuwe families bij komen. Je kunt het geluk hebben een concession te krijgen, bijvoorbeeld extra inkomsten uit wapenhandel of graanverkoop. Er zijn vulkaanuitbarstingen (vervelend als net jouw graanverkoopconcessie eraan gaat), hongersnoden (lastig om soldaten te werven), slechte voortekens (lastig als je als consul naar een oorlog moet), Germaanse invallen (lastig als jouw provincie wordt getroffen), vlootvernietigende stormen (lastig voor wie overzee is met zijn legioenen) en erfenissen (leuk).

Ook zijn er meer geheime kaarten, die je niet hoeft te tonen aan de andere spelers tot  je er gebruik van maakt. Met een veto-kaart kun je een voorstel verbieden (handig om te verbieden dat je rivaal consul wordt), maar een moordenaar kan jouw tribuun uit de weg ruimen (al kost dat degene die deze kaart speelt populariteit).

Senaatsvergadering

Nu de kaarten voor weer een nieuwe ronde in het spel zijn, houdt een van de consuls een toespraak. Hij kan maar beter populair zijn en welbespraakt, want anders wordt het gepeupel rumoerig en weigerachtig om in de legioenen dienst te nemen. Wat best een probleem kan zijn als door een kanskaart een efficiënte leider is gekomen bij een oorlog. Je wil niet meemaken dat Mithridates in het spel komt als er ook een Mithridatische Oorlog is. Om over de Hannibalkaart tijdens een Punische Oorlog nog maar te zwijgen.

Nu is het tijd voor de Senaatsvergadering. Een van de consuls is voorzitter en doet een voorstel voor nieuwe consuls. Daarover wordt gestemd. Dat is allemaal best lastig. Er zijn ook andere magistraten, zoals gouverneurs voor de veroverde provincies. Zo snel iemand is benoemd, vertrekt hij daarheen en is de stemverhouding weer anders. Die senator kan overigens wel zichzelf verrijken, maar is dan een makkelijk slachtoffer voor een aanklacht, tenzij hij natuurlijk heel populair is.

Ten oorlog

Na de Senaatsvergadering worden de oorlogen afgehandeld. Dat gebeurt vrij simpel door dobbelworpen. Eenmaal gewonnen – dit is niet het moeilijkste deel van het spel – zijn er vaak nieuwe provincies en kunnen de legioenen een veteranenstatus krijgen. Soms gaat het verkeerd en sneuvelt de consul; soms duurt een oorlog langer en kan een consul proconsul worden; en een consul kan na een overwinning besluiten op Rome te marcheren. In de volgende speelronde vormt deze opstand dan een extra oorlog. Weet de rebel die te winnen, dan heeft hij ook het spel gewonnen. Als er meer dan drie onvoltooide oorlogen op het bord liggen, dan verliezen alle spelers. Zoals wij het noemden: “dan wint het bord”.

Het bijzondere is dat de spelregels veranderen. Zo is er de Lex Vatinia, die behelst dat een speler meer dan één provincie kan besturen zonder dat hij er naartoe hoeft te gaan. Met consequenties voor de stemverhoudingen. De Lex Gabinia staat een speler toe zelf legioenen te bouwen. De Lex Manilia is leuk als je een goede generaal bent met veel legioenen, want je mag van de ene naar de andere oorlog overstappen en pakt per overwinning extra invloedpunten. Is deze kaart eenmaal in het spel, dan is het zaak Julius Caesar zo snel mogelijk te vermoorden.

Ik verbeeld me niet dat u nu een echt beeld hebt van het spel, maar dat u wel ziet dat het knap dicht bij de feiten blijft. Eigenlijk wijkt het spel maar op één punt echt af van de historische accuratesse, namelijk dat er een taakscheiding is tussen de twee consuls: de ene gaat naar het front en pakt extra invloedpunten, de ander heeft de regie over de Senaatsvergadering. In de praktijk betekent dit dat altijd twee spelers moeten samenwerken.

Het Kantelberggenootschap

Volgens het boekje met de spelregels hoort Republic of Rome een uur of zes te duren. Dit is niet de ervaring van de vrienden met wie we het destijds speelden. (We noemden onszelf ook wel Kantelberggenootschap, omdat Danswijk nu eenmaal mooier klinkt dan Gdańsk.) Het duurt veel langer en eigenlijk hebben we het altijd moeten afbreken, doorgaans op het moment dat het bier op was.

Een week lang keek ik dan naar het spelbord: een deur, neergelegd over twee schragen, met daarop tientallen kaarten en fiches. Dat de benedenburen nooit over dat stelletje rumoerige huisgenoten hebben geklaagd, mag een wonder heten. Wat zullen ze gehoopt hebben dat Julius eindelijk eens dood zou zijn.

***

Republic of Rome is uitgegeven in twee versies: in 1990 door Avalon Hill en in 2009 opnieuw door Valley Games. Het lijkt nu niet meer leverbaar. Afhankelijk van de kwaliteit en versie kost het spel op eBay al snel tussen de $100 en $300.