Misschien verwacht u na mijn eerdere schrijfsels dat het bovenstaande reliëf uit Nineveh komt. En u heeft wel een beetje gelijk, want dit reliëfje was ooit te zien in het museum in de Noord-Iraakse stad Mosul, de hedendaagse voortzetting van de antieke hoofdstad van Assyrië. De foto is gemaakt door Diane Siebrandt, een van de drie Amerikaanse fotografen die enkele jaren geleden het Noord-Iraakse erfgoed vastlegden. Ik blogde al eens over hen.

Het reliëfje komt echter niet uit Nineveh maar uit Hatra, een van de best-bewaarde steden uit de Parthische tijd, dus zeg maar de twee eeuwen voor en de twee eeuwen na het begin van onze jaartelling. (De kleding is evident Iraans.) U kunt het kunstvoorwerp vrijwel zeker nooit meer zien, want de zogenaamd Islamitische Staat heeft het museum van Mosul kapot gemaakt en maakte daar duivelse filmpjes van die makkelijk op de sociale media werden gedeeld – filmpjes die niet alleen de vernietiging van het erfgoed documenteerden maar de terecht verontwaardigde, cultuurminnende verspreiders de rol gaven van propagandisten van de islamitische onheilstaat.

Afgebeeld is (of beter: was)  Nergal, de god van de Onderwereld. Twee schorpioenen en een stuk of wat slangen maken duidelijk dat het daar geen aangename plek is. De god werd al door de Assyriërs vereerd, maar het is niet zonder meer een Assyrisch reliëf uit de Parthische tijd. Rechts zit waarschijnlijk de godin Allat, de Arabische oorlogsgodin, grappig genoeg met enkele attributen van haar Syrische zuster Atargatis. De pose van Nergal doet denken aan Syrische en Anatolische goden met namen Hadad, Ba’al, Teshup of – vooral – Jupiter Dolichenus. De slangen die uit zijn schouders opspringen, plaatsen ons dan weer regelrecht in een Iraans-Joodse traditie.

Rechtsonder herkent u drie honden in drie kleuren, die zó zijn geplaatst dat het lijkt op één hond met drie koppen: Kerberos, de Griekse bewaker van het dodenrijk. Tegelijk echter Assyrisch: de bevolking van noordelijk Irak begroef in huis beeldjes van honden, die de woning bewaakten tegen het kwaad en de dood. Tot slot lijkt de standaard geïnspireerd door de standaards uit het Romeinse leger.

Kortom, een reliëf met Anatolische, Arabische, Assyrische, Parthische, Romeinse en Syrische trekken. Misschien nog meer zelfs. In de dualistische theologie die in deze tijd doorbrak stond Nergal, als god van de onderwereld, weleens tegenover Sin, de maangod in de hemel. Het staat vast dat zoroastriërs in deze tijd in Nergal het alter ego herkenden van Ahriman, de tegenstrever van hun goede god Ahuramazda. Als de Nergalcultus in Hatra inderdaad dualistisch moet worden geïnterpreteerd, kunnen we nog een extra Iraanse invloed toevoegen aan ons lijstje.

Wat ik maar zeggen wil: dit reliëf toont het pluriforme karakter van het oude Mesopotamië, toen het tussen de Parthische en Romeinse wereldrijken lag ingeklemd. Een wereld waarin alles en iedereen diverse identiteiten had.

Het reliëf is bekend van allerlei foto’s. Weliswaar zijn die tweedimensioneel maar omdat ze nooit helemaal recht van voren worden genomen – kijk maar naar de foto hierboven – zijn er kleine verschillen, die het mogelijk maken de diepte van zo’n reliëf te meten. Ook de lichtval is daarvoor een belangrijke aanwijzing. De digitale trukendoos is ontwikkeld door bijvoorbeeld de NASA, die mooie driedimensionele reconstructies heeft gemaakt van de landschappen op de maan of op Mars en Venus. Als de digitale reconstructie is gemaakt, kan met een 3D-printer een replica worden vervaardigd.

Ze worden steeds beter, deze reconstructies. Ik heb destijds gehuiverd van de afschuwelijke poort die in Londen is gebouwd om de verwoestingen in Palmyra onder de aandacht te brengen. (Gelukkig scheidden de Britten zich van Europa af, zodat wij ons niet van zoveel lelijkheid hoefden te distantiëren.) Ik heb wel meer vrij grove reconstructies gezien. Maar de reconstructie die ik donderdag zag in het Rijksmuseum van Oudheden begint, ook al zijn de kleuren nog lang niet goed, acceptabel te worden en schept perspectieven voor de toekomst van het erfgoed.

[Dit was de 244e aflevering in mijn reeks museumstukken; een overzicht is hier. De expositie over Nineveh in het RMO duurt tot en met 25 maart 2018.]

Deze blog is gratis, maar als u me wil steunen, koop dan een van mijn boeken, doe via Livius.nl een cursus of reis (bijvoorbeeld Cyprus), of doneer. U kunt de blog volgen via het Whatsapp-kanaal.