Ik heb wel vaker geschreven over de Zijderoute: de handelsweg door Centraal-Azië die de Mediterrane wereld, Mesopotamië en Iran verbindt met Xinjiang en China. De reiziger die vanaf het westen komt, trekt over de Pamir en bereikt Kashgar, waar zich vanuit India een tweede handelsweg bij de Zijderoute voegt. In Kashgar heeft de reiziger de keuze tussen een zuidelijke en een noordelijke route om de Taklamakanwoestijn heen richting Dunhuang, waar de hoofdweg naar China begint. Langs beide routes moet de reiziger van oase naar oase trekken. Enkele oases langs de noordrand staan bekend als die van de Turfan-laagte. Hier liggen de Kizil-grotten, beroemd om hun laatantieke wandschilderingen.

De vondsten uit Turfan

Ik wist dat Duitse onderzoekers hier ooit allerlei vondsten hadden gedaan: teksten in het Tochaars en Sogdisch, boeddhistische objecten, documentatie over het manicheïsme en het nestoriaanse christendom. Aan het begin van de twintigste eeuw zijn vanuit Berlijn, met steun van de keizer en de firma Krupp, namelijk vier expedities richting Turfan vertrokken. Die keerden terug met kisten vol archeologische vondsten. Ze waren niet de enige ontdekkingsreizigers, overigens. De Kizil-grotten zijn bijvoorbeeld ontdekt door Japanse archeologen. In dezelfde tijd keerde ook Aurel Stein naar Europa terug met kisten vol manuscripten.

Wat ik niet wist, was dat het materiaal uit dit gebied tegenwoordig aanwezig is in het Humboldtforum in Berlijn. Dat is de nieuwste museale toevoeging aan het Museumeiland, ondergebracht in het herbouwde Stadtschloss. Dat vervangt het oude Palast der Republik (“Erichs Lampenladen”) en is overigens een door-en-door modern gebouw. Alleen aan de buitenkant heeft men het kasteel van de keurvorsten, koningen en keizers herbouwd. Het Humboldtforum biedt plaats aan de etnografische collecties: dat wat aan het Museumeiland nog ontbrak. Ik wilde er de precolumbiaanse en de boeddhistische kunst zien, en stond ineens in de Kizil-grotten. En ik was helemaal ontregeld.

Stendhal in Berlijn

Het gaat feitelijk om twee zalen. De ene toont vooral boeddhistische schilderingen, vaak van het leven van Boeddha, de andere toont allerlei soorten vondsten. Het meeste materiaal dateert vanaf de Late Oudheid, dus zeg maar tussen 250 en 650 na Chr. Anders geformuleerd, uit de eeuwen nadat de Han-dynastie ten onder was gegaan en voordat de Tang-dynastie het Chinese gezag in deze regio herstelde. In de Vroege Middeleeuwen namen de Oeigoeren de macht over. In alle perioden was de oase-samenleving pluriform van karakter: er is bewijs voor allerlei talen en godsdiensten.

De wandschilderingen uit de Kizil-grotten zijn adembenemend. Voor mijn hap-snap-kennis van dit deel van de oude wereld zijn ze de tussenschakel tussen enerzijds de boeddhistische vondsten uit Taxila en de Swatvallei in Pakistan en de regio rond het Oezbeekse Kara Tepe en Fayaz Tepe, en anderzijds de fenomenale wandschilderingen uit Samarkand. Ik stond echt sprakeloos en merkte dat ik kortademig werd. Kortom, iets dat leek op het Stendhalsyndroom. Ik had een complete lunch nodig om weer tot mijn positieven te komen. De afdeling precolumbiaanse kunst heb ik daarna eigenlijk nauwelijks meer in me kunnen opnemen.

Meer

Er zijn in Berlijn ooit meer museumvoorwerpen uit Xinjiang geweest, maar een deel is bij bombardementen in de Tweede Wereldoorlog vernietigd en een deel is meegenomen door het Rode Leger. Andere schilderingen zijn nog in situ aanwezig. Omdat het museum soms verwijst naar schilderingen die je niet ziet, is de toelichting soms wat onduidelijk, wat bijdroeg aan mijn gevoel van ontregeling.

Ik zit nu, enkele uren later, op mijn hotelkamer nog steeds een beetje bij te komen. Je weet dat iets er is, je weet dat het belangrijk is, maar het staat nét iets te ver van je af om het paraat te hebben. Onvoorbereid als je bent, word je gevloerd als je het dan ineens ziet. De schok is niet eens een aangename sensatie, maar ik had deze dag voor geen goud willen missen.