Ooit probeerde ik de Leidse archeologe Marike van Aerde te interviewen. Die doet onderzoek naar handelsnetwerken op de antieke Indische Oceaan. Eén van de redenen waarom die ook interessant kunnen zijn voor de lezers van een blog over de Mediterrane Oudheid, is dat over de Indische Oceaan het Verre Oosten en het Romeinse westen contact maakten. Van Aerde wil dus alles weten over zeeroutes tussen India en de Hoorn van Afrika, kan ook vertellen over nationalistische Chinese claims over mensen langs de Zijderoute en maakte onlangs deze documentaire.

Dat soort dingen. Toen ik haar daarover probeerde te interviewen, overdonderde ze me met een zó enthousiast verhaal dat ik alleen ademloos kon luisteren. Ik kwam thuis met bladzijden vol onbruikbare aantekeningen. Maar zulke enthousiasme, dat is heerlijk.

Verdeeld onderzoek

Zoals ik vorige week vertelde zijn er berekeningen (waarvan ik niet zeg dat ze tot achter de komma correct zijn) waaruit blijkt dat een tiende van de Romeinse staatsinkomsten samenhing met de oostelijke handel. Er zijn ook aanwijzingen voor Grieken en Romeinen die India bezochten, zoals het verhaal over Apollonios van Tyana, waaraan bewijsbaar autopsie van Taxila ten grondslag ligt. Bovendien onderkennen kunsthistorici, nu ze er wat langer over nadenken, steeds meer de Romeinse invloeden op de Indische kunst. Dit soort gegevens maakt het interessant te kijken naar de wegen door Centraal-Azië en over de Indische Oceaan.

Zulk onderzoek is echter lastig. Je hebt te maken met archeologen en filologen. Je hebt te maken met mensen met belangstelling voor India, voor China, voor Afrika, voor de Mediterrane wereld, voor Arabië, voor Tibet. Eén gevolg van deze verdeeldheid is dat onderzoekers de beperkingen van hun conclusies niet leren herkennen. Ze maken die, zoals ik vorige week aangaf, weleens groter dan gerechtvaardigd. Wat we om te beginnen nodig hebben, zijn goede dataverzamelingen. Van Aerde, haar PhDs en haar studenten zijn daarom onder andere bezig met het aanleggen van databases.

Karakoram

Onlangs opende ze een kleine foto-expositie in het Rijksmuseum van Oudheden, gewijd aan rotstekeningen uit het gebied van de Boven-Indus. Dit is de Karakoram-route, zeg maar de weg van Islamabad naar Kashgar in het westen van China. In Kashgar maakte deze weg contact met de Zijderoute: naar het oosten reizend kom je uit in China, naar het westen kom je via de Ferganavallei in Sogdië, Perzië en uiteindelijk het Middellandse Zeegebied. Generaties reizigers zijn vanuit India richting Kashgar getrokken of de andere kant op: pelgrims, kooplieden, boeddhistische monniken, al dan niet begeleid door soldaten.

Vanaf pakweg 300 v.Chr. hebben zij tekeningen achtergelaten op de rotsen: simpele plaatjes in witte lijnen op een bruingrauwe achtergrond. Bij het gevonden materiaal zijn Boeddha’s en bodhisattva’s, afgebeeld met verschillende attributen, vervaardigd in verschillende stijlen en gemaakt met verschillende technieken. Ongeveer zoals je zou verwachten met afbeeldingen die tot stand zijn gekomen in de loop van enkele eeuwen. Ook zijn er afbeeldingen van gelovigen en hemelingen. We herkennen verder stoepa’s en diverse dieren, zoals paarden, kamelen, yaks, olifanten, ezels, honden, runderen en berggeiten met opvallend lange hoorns. Zo nu en dan zijn er inscripties. Dat ze zowel in het kharosthi-schrift als het brahmi zijn gesteld, is een nieuwe aanwijzing voor de diversiteit van de reizigers.

Onderzoek

Omdat er een stuwdam wordt aangelegd, en omdat boeddhistisch erfgoed nogal eens ten prooi valt aan islamistisch vandalisme, dreigde dit erfgoed verloren te gaan. Daarom zijn archeologen voortvarend bezig het te documenteren. Dat is dus klauteren, fotograferen en de bestanden opladen naar GIS-systemen.

Nu zijn in deze regio de rollen van mannen en vrouwen wat anders dan bij ons. Van Aerde kan er niet zomaar even onderzoek gaan doen. Dat geldt als mannenwerk. Het onderzoek ter plekke wordt geleid door Abdul Ghani Khan; Van Aerde begeleidt de veldwerkers via video, zodat dit project ook in de twee voorbije corona-jaren voortgang kon vinden. Het leuke is dat men met de digitale middelen ook workshops kan organiseren om mensen uit de regio te informeren over het verleden van hun voorouders.

Wetenschap begint met het verzamelen van data. Daarna ga je patronen herkennen. Zo blijken afbeeldingen van wilde dieren zelden voor te komen in combinatie met boeddhistische afbeeldingen, die weer wel voorkomen in combinatie met huisdieren. Het idee is dat deze laatste groep locaties is ontstaan toen, vanaf de eerste eeuw na Chr., boeddhistische kooplieden de handelsroute langs de Indus openden; op de rustplaatsen maakten ze de afbeeldingen die hoorden bij hun rituelen; later, in de zesde eeuw, groeiden deze locaties uit tot bergheiligdommen die pelgrims aantrokken. Om deze hypothese te testen zou ook archeologisch onderzoek gedaan moeten worden.

Tot slot

Enfin. Ook als rotstekeningen niet vallen onder uw definitie van de Oudheid – en inderdaad, ze lijken weinig op de Griekse sculptuur elders in het Rijksmuseum van Oudheden – moet u gaan kijken want de foto’s tonen ook het ongelooflijk mooie, weidse landschap in het noorden van Pakistan.

Meer over Van Aerdes onderzoek naar de verbindingen tussen Oost en West hier. Over het Karakoram-project daar. En voor de kleine fototentoonstelling klikt u hier of gaat u naar het RMO, waar ook exposities zijn over kralen en keizer Domitianus. En nu ik toch bezig ben u naar het museum te schoppen: op 11 mei begint de langverwachte Armenië-expositie in Assen.