Een vraagje laatst op deze blog: waarom heet het Driekeizerjaar uit de Romeinse geschiedenis ook wel het Vierkeizerjaar?
Antwoord één: omdat er toen vijf Romeinse keizers waren. Antwoord twee: omdat 1888.
Tweede antwoord eerst. Op 9 maart 1888 overleed de Duitse keizer Willem I, de man die met zijn kanselier Bismarck en dankzij een hoop ijzer en bloed verantwoordelijk was geweest voor de Duitse eenwording. Zijn zoon Frederik Willem volgde hem op en regeerde als Frederik III, maar overleed na negenennegentig dagen op 15 juni. Hij was al ziek geweest – kanker – op de dag waarop zijn vader stierf. De nieuwe keizer was Willem II, die zijn loopbaan zou eindigen in Station Eijsden. Het jaar zou bekend komen staan als Dreikaiserjahr.
68
Vanaf dat moment was het een Duits grapje om het jaar 69 ook een Dreikaiserjahr te noemen, hoewel de rest van de wereld het het Vierkeizerjaar noemde en hoewel er dus vijf keizers waren. Simpel samengevat: eerst was er onrust in Gallië, gericht tegen Nero. Die onrust breidde zich uit naar Spanje, waar Galba zichzelf tot keizer uitriep. De legers van de Rijn maakten een einde aan de Gallische Opstand en meenden Nero te hebben gediend, maar deze had in de tussentijd de steun van de Senaat verloren en zelfmoord gepleegd. Galba was de nieuwe keizer.
69
Ondertussen waren de Rijnlegers gefrustreerd. Ze hadden gemeend de goede zaak te dienen maar hun optreden was uitgelegd als poging de troonsbestijging van Galba te verhinderen. Begin januari 69 kwamen ze in opstand: hun keizer was Vitellius. Onze bronnen oordelen negatief over hem maar de weinige concrete maatregelen die we van hem kennen, zoals de benoeming van een ridder aan het hoofd van een ambtelijk departement, getuigen van inzicht in het bestuur.
Galba reageerde door een opvolger aan te wijzen, passeerde daarbij senator Otho, die vervolgens de keizerlijke garde omkocht en zich tot keizer liet uitroepen. Tacitus’ beschrijving van de moord op Galba is gemodelleerd op de ondergang van koning Priamos in het brandend Troje.
Otho erfde de oorlog tegen Vitellius, verloor een veldslag op de Povlakte en pleegde zelfmoord “om een einde aan de burgeroorlog te maken”. (Waarom hij überhaupt in opstand was gekomen, kan hij daarom niet meer vertellen.) Maar goed, Vitellius was nu alleenheerser, totdat Vespasianus besloot vanuit Judaea een gooi te doen naar de troon. Eind december was hij de situatie meester. Vitellius had maar een paar maanden geregeerd en de portretbuste in Plovdiv die u hierboven ziet, is nooit voltooid.
Na Galba, Otho en Vitellius was Vespasianus de vierde keizer in dat jaar. Ondertussen was in Gallië de situatie totaal ontspoord – de Bataven kwamen in opstand – en hier werd een zekere Julius Sabinus keizer.
70 en daarna
Toen de Romeinen begin 70 de orde in het noorden herstelden, kwam dook Sabinus onder. Hij zou later zichzelf aangeven, maar Vespasianus liet hem executeren.
In 193 zouden er nog eens vijf keizers zijn (Pertinax, Didius Julianus, Septimius Severus, Pescennius Niger en Clodius Albinus) en in 238 zelfs zes (Maximinus Thrax, Gordianus I en II, Pupienus, Balbinus, Gordianus III). In de derde eeuw zouden er allerlei momenten zijn waarop diverse keizers tegelijk heersten en tegen het einde van die eeuw werd het zelfs officieel beleid vier heersers tegelijk te hebben, elk met een eigen gebied.
Toch spreken we dan niet meer van meerkeizerjaren. Het feit dat het Drie/Vierkeizerjaar ongebruikelijk oogt, is omdat het focus van onze bronnen in de eerste eeuw nog ligt op Italië, waar vier keizers even hun opwachting maakten. Nummer vijf was voorbij de Alpen en deed niet ter zake. In de derde eeuw was het Italië dat niet meer ter zake deed, waren diverse keizers normaal en keek niemand er meer van op.
Keizer Priamos?
Verbeterd! (Ik schreef dit stukje vanmorgen in haast.)
Nou, als die verschillende keizers oorlog tegen elkaar voeren (Max Thrax die oprukt naar Italië om Gordianus uit de weg te ruimen, maar bij het beleg van Aquileia wordt vermoord bijvoorbeeld), dan zou ik toch niet durven beweren dat niemand ervan opkeek.
In 238 was Max Thrax allang niet de eerste Romeinse keizer meer die om zeep werd geholpen, dus nee, niemand keek er meer van op. Het was minder bijzonder dan een Nederlandse minister-president die zijn portefeuille bij de koning(in) inlevert en heel wat minder bijzonder dan een (in)formateur die dat doet.
Die onvoltooide kop vind ik beter dan een hoop voltooide koppen.
WordPress heeft een record gebroken. Deze keer moest ik twee keer vernieuwen voor mijn antwoord op Frans tevoorschijn kwam.
Ik ook voordat het stukje waar je op kon reageren verscheen.
Bij een telling is het ook handig te bepalen wat onder een echte keizer verstaan wordt: iemand die alleen door zijn legioen zo is genoemd, iemand die ook echt in Rome is geweest, iemand die steun van de senaat kreeg? Zou de nadruk op de rommelige periode na Nero ook zijn oorsprong vinden in de fascinatie die er altijd al is geweest voor zijn persoontje? (En de sappige details die door Romeinse schrijvers zijn gegeven, helpen vast ook mee.)
Om nog even bij keizer Max te blijven, die voldoet aan alle voorwaarden: uitgeroepen door het leger, nooit in Rome geweest, niet gesteund door de Senaat. En toch heeft hij het een paar jaar volgehouden als keizer. En wat Nero betreft heb je waarschijnlijk gelijk, dat hij christenen vervolgde maakt hem natuurlijk ook tot een ideale schurk voor latere christelijke schrijvers.
De Nederlandse Wikipedia kent een Driekeizersbond van 1873 en de Duitse een Dreikaiserbund van 1881.
Dat waren allianties tussen Duitsland, Rusland en Oostenrijk-Hongarije, gesymboliseerd door hun drie keizers (Kaiser, Tsaar, König-Kaiser). (Weet u dat ook weer.)
U is een groot licht!
Ik bedoelde ‘u’ overigens in algemene zin.
Het lijkt mij niet correct om te stellen dat Otho ‘in opstand’ was gekomen. Als designated survivor van Galba zou hij eerder als rechtmatige opvolger moeten worden beschouwd.
De designated survivor was iemand anders. Toen die werd aangewezen, voelde Otho zich gepasseerd en kocht hij de garde om. Dat lijkt me onrechtmatig, zelfs als er misschien eerder een indruk kon zijn gewekt dat hij als Galba’s opvolger zou worden aangewezen (wat we eigenlijk niet goed weten kunnen).
Excuses Jona. Ik wist het eigenlijk nog en het stond bovendien ook nog in je stukje.