Een tijdje geleden blogde ik over de wijze waarop oudheidkundigen documenteren hoe Domitianus’ toepassing van de Fiscus Judaicus op ons nog steeds invloed uitoefent. Hoe er, met andere woorden, vormende werking uitgaat van de antieke samenleving op de hedendaagse. Nog anders gezegd: een enkele keer is de Oudheid relevant voor onze samenleving.
Invloed en inspiratie
Ik kreeg n.a.v. dat blogje de vraag of er meer voorbeelden waren. Ja. Die zijn er. Zie mijn boekje Vergeten erfenis. Daarin toon ik enkele structurerende elementen. Toen ik onlangs een paar dagen quarantaine in acht moest nemen, heb ik bovendien filmpjes gemaakt over antieke teksten die op zich misschien niet invloedrijk zijn, maar wel aspecten van de antieke samenleving documenteren waarvan vormende werking uitgaat. De trouwe lezers kennen die teksten al, want ik heb er eerder over geblogd: deel een, deel twee, deel drie, deel vier.
Tien teksten, tien filmpjes, plus één over het verschil tussen invloed en inspiratie. Dat onderscheid is belangrijk.
- Het is inspiratie als je normaalgesproken iets niet zou doen, maar bewust kiest voor aansluiting bij een eerder model. Arthur Conan Doyle had kunnen schrijven dat Sherlock Holmes een edel man was, maar schreef “the best and the wisest man whom I have ever known”. Daarmee zoekt hij aansluiting bij Plato, die dit in zijn Faidon zegt van Sokrates. Dit zegt veel over Doyle maar niets over de Oudheid.
- Het is invloed als je iets als van nature wel doet, maar er bewust tegen zou kunnen kiezen. Het idee dat een leven zonder idealen geen zin heeft, eveneens aanwezig in de Faidon van Plato, heeft voor veel mensen iets vanzelfsprekends. Mensen zijn bereid gebleken het leven op te geven om het belang van dat ideaal te onderstrepen. Het martelaarschap, dat we natuurlijk niet nastreven maar wel herkennen, zegt iets over het belang van de oude wereld voor ons. Dit is waar de Oudheid wél relevantie bezit.
Tien à elf filmpjes
In die filmpjes vertel ik dus over de tien invloedrijkste antieke teksten. Ze zijn te vinden op dit kanaal op Youtube. Of hieronder.
- Inspiratie en invloed
- Homeros: adeldom en tragiek
- Het graf U-j in Abydos: schrijfcultuur en containers
- De wetten van Ešnunna: de prioriteit van het geschreven recht
- Enuma eliš: het begin van de tijd
- De Gatha’s: de vervlechting van religie en ethiek
- Plato: het voorbeeld van Sokrates en het martelaarschap
- Aristoteles: het Organon en het belang van logica
- Eukleides: de formalisering van het bewijs
- Enige Werken der Wet: orthopraxie
- Het Niceense Credo: orthodoxie
Het belang van alcohol
Met je rug naar je boekenkast gaan zitten en wat tegen je telefoon kletsen is één ding, van zulke filmpjes iets toonbaars van maken een ander. Ik was blij dat Kees Huijser de klus op zich nam. Ik gaf hem er een mooie fles drank voor, dus u weet nu dat uw bijdrage aan mijn bedelblog van vorige maand goed besteed is geweest.
[In de reeks “Methode op Maandag” (MoM) probeer ik uit te leggen waarom de oudheidkundige wetenschappen wetenschappen zijn. De stukjes verschijnen niet elke maandag en ook niet uitsluitend op maandag, maar de reeks heet nou eenmaal zo.]
“Het martelaarschap, dat we natuurlijk niet nastreven”
Hangt ervanaf wie je met “we” bedoelt (ik streef het inderdaad niet na, omdat ik het flauwekul vind en bepaald niet bewonderenswaardig) en hoe ruim je “martelaarschap” definieert. Bommengooiende moslimextremisten liggen voor de hand. Het martelaarschap voor het eigenbelang, een imago dat de getalenteerde voetballer Mo Ihattaren probeert op te bouwen, is wellicht te doorzichtig. Creationisten die “om de academische vrijheid te redden lijden onder Darwinistische terreur ” zijn misschien wel erg zielig. Wel zullen er ongetwijfeld anti-vaxxers zijn die zichzelf wegens lockdownmaatregelen als martelaars voor de integriteit en heiligheid van het menselijk lichaam zien.
Het streven naar (vooral erkenning van) martelaarschap, zij het zonder direct dood te gaan, want dat is tegenwoordig in Nld. nagenoeg onmogelijk, is volgens mij een belangrijk punt voor elke antiwetenschappelijke groep. Het zou me niet verbazen als er continuïteit sinds de Oudheid valt aan te tonen.
Ik laat het aan anderen over moslimextremisten als martelaren te typeren. Dat ze het zelf zo noemen, is hun zaak. Een martelaar is per definitie iemand die zijn eigen leven op het spel zet, niet dat van anderen.
Hoe we zo iemand noemen? Ik wil niet meteen woorden als “terrorist” gebruiken, maar “martelaar” is in elk geval te simpel.
Fanaat?
Dank voor je uitleg over het verschil tussen invloed en inspiratie. Dat is mij lange tijd niet duidelijk geweest.
Waarop baseer je dat Babyloniërs waarschijnlijk eveneens bekend waren met het formele bewijs? Ik voer aan dat zij juist uitblonken in inductie, dwz. het systematisch verzamelen van empirische data (en wellicht de uitvinders ervan waren). Dat deden zij ook mbt de Stelling van Pythagoras. Ze stelden tabellen op van getallentrio’s die er aan voldeden. Zoals ik gister de hr. Knepper al voorhield is dat wezenlijk iets anders.
Wat meer is: deze andere pilaar van wetenschapsbeoefening kent geen continuïteit. De Grieken en Romeinen deden er niet aan; de West-Europese middeleeuwers evenmin. Tycho Brahe begon er weer mee halverwege de 16e eeuw. Ik heb geen idee of hij zich heeft laten inspireren door de Babyloniërs.
Zeg ik ergens dat de Babyloniërs formele bewijzen kenden? Dat zou een lelijke fout zijn. Waar zeg ik dat?
De Babyloniërs gebruikten Pythagorian triples (zoals 3, 4, 5) om rechte hoeken te maken.
Ja, ze kenden het principe. Een bewijs is echter niet overgeleverd. Dat betekent precies dat: het is niet overgeleverd. Het is niet zo dat de Grieken ineens een intellectuele stap voorwaarts zetten. We weten toevallig meer over een cultuur waarvan de teksten zijn overgeleverd. Hoe veel of weinig de Mesopotamiërs wisten, is gewoon niet voldoende bekend.
Het vergelijken van post-IJzertijd Griekenland met Bronstijd-Mesopotamië is een vergelijking met nogal wat onbekenden.
Ik zag je in filmpje 9 met het boek van Ivor Thomas in handen. Hulde.
ik zou zeggen dat de bijbel de invloedrijste antieke tekst is, en vervolgens De Civitate Dei van Augustinus
Ik weet het zo net niet. Laat vooropstaan dat de Bijbel interessant is. Maar het boek is even veelstemmig als “de” klassieke cultuur, waarmee de Bijbel dan ook is vervlochten. Dat maakt het lastig er één invloedrijk aspect uit te lichten.
Misschien heeft de bijbel in zijn eentje wel tien aspecten. Ik noem er één: het idee dat alle mensen gelijk zijn gaat rechtstreeks terug naar Paulus. Ik weet niet of er een andere antieke auteur die dat ook heeft gezegd, maar Paulus zegt het meerdere malen expliciet.
De stoïcijnen hebben het ook gezegd.
Ook, expliciet, mannen en vrouwen?
Ja, zelfs Plato brengt dat (via Sokrates en ook aarzelend) ten berde.
Hoezo ”zelfs” Plato? Denk aan Diotima . En de leiders van de Staat kunnen zowel mannen als vrouwen zijn.
De bijbel lijkt me nou juist bij uitstek een boek dat nog steeds invloed heeft.
Het is natuurlijk niet ‘van nature’ als het een culturele bijdrage van de Oudheid is 🙂 Ik vind het wel interessant dat je dit van het individu bekijkt (iemand is onbewust beinvloed of maakt een keuze). Je kunt het ook bekijken vanuit het perspectief van de ideeen/concepten zelf, en dan maakt het niet uit of ze later herontdekt worden of zijn opgegaan in een of andere continue structuur in de samenleving. Overigens is dat precies waarom boeken zo belangrijk zijn.
De Bijbel is in ieder geval de meest wijdverspreide tekst uit de oudheid. We zijn zo vertrouwd met bijbelse figuren, verhalen, uitdrukkingen, beelden… en bijbels binnen handbereik dat het voor velen zelfs niet aanvoelt als een antieke tekst. Met alle miserie van dien.