Tag: Sokrates

Sokrates

Ilja Pfeijffer, Alkibiades (3)

On door Kees AldersinGeschiedenis, Klassieken, Literatuur, Nederlands, Oude Griekenland1 reactie
Romeins mozaïek met een portret van Alkibiades (Museum van Sparta)

Kees Alders bespreekt hier in vier delen het deze zomer verschenen boek Alkibiades, door Ilja Leonard Pfeijffer. Het eerste deel is hier. 

Falen

Alkibiades van Pfeijffer staat vol gepoch over de grootsheid van mannelijke daden, maar uiteindelijk gaat het over falen. De hoofdpersoon faalt door zijn vermetelheid en arrogantie continu om zijn eigen stad naar glorie en roem te leiden. Bovendien faalt hij als vader, en feitelijk zelfs als minnaar: hij verliest zijn eerste geliefde aan de dood, zijn tweede geliefde blijft onbereikbaar omdat hij zich laat strikken voor een seksueel avontuurtje dat hem met name schade berokkent, en hij sterft te vroeg om zijn laatste geliefde en dochter op het cruciale moment te kunnen beschermen.

Ondertussen faalt Sokrates om de jeugd op te voeden tot werkelijk grootse daden en verprutst hij zijn eigen proces. Perikles faalt er uiteindelijk in zijn stad, zijn familie en zichzelf te beschermen tegen onheil en ellende, welke indirect lijken te zijn veroorzaakt door zijn ambitie. Het volk van Athene gooit continu zijn eigen glazen in door zich te laten leiden door populisten die schreeuwend vanaf de zijlijn het volk ophitsen de ene na de andere getalenteerde generaal op te knopen als zondebok voor een tegenvaller, en zich zo van elk talent en hoop te ontdoen.

Lees verder “Ilja Pfeijffer, Alkibiades (3)” →

Ilja Pfeijffer, Alkibiades (2)

On door Kees AldersinGeschiedenis, Klassieken, Literatuur, Nederlands, Oude Griekenland2 reacties
Alkibiades (Capitolijnse Musea, Rome)

Kees Alders bespreekt hier in vier delen het deze zomer verschenen boek Alkibiades, door Ilja Leonard Pfeijffer. Het eerste deel is hier. 

Wat mij tijdens het lezen van Alkibiades eens te meer te binnen schoot: Pfeijffer is een schrijver waar je je enorm aan zou kunnen ergeren als hij die spot en zelfspot zou missen, of wanneer je ze als lezer niet opvangt. Hij krijgt nogal eens het verwijt naar zijn hoofd een poseur te zijn wie het succes flink naar het hoofd gestegen is, en dat dit af zou doen aan de kwaliteit van zijn werk.

Wat dat betreft lijkt Pfeiffer ergens op Harry Mulisch, die vooral aan het eind van zijn leven zijn eigendunk volledig gecultiveerd had tot een naar mijn overtuiging bewust belachelijk karikatuur, terwijl de relatieve toegankelijkheid van zijn latere werken te vaak werd geïnterpreteerd als oppervlakkigheid. Wat dat betreft is het opvallend dat Pfeijffer in meerdere interviews Mulisch noemde als ‘de meest overschatte schrijver’.

Lees verder “Ilja Pfeijffer, Alkibiades (2)” →

De vroege Stoa (1): Zenon versus Krates

On door Kees AldersinHellenisme
Zenon van Kition (Museo archeologico nazionale, Napels)

[Tijdens het Hellenisme kregen de Academie van Plato en de Peripatetische school van Aristoteles gezelschap van nieuwe filosofische stromingen, zoals het Cynisme, de Cyreense School en het Epicurisme. De bekendste was de Stoa.]

Het woord ‘stoïcijns’ staat in onze taal voor ‘onbewogen’. De stoïcijnse filosofen, aan wie onze taal dit woord heeft te danken, staan er dan ook om bekend dat ze pleitten voor soberheid, en het vermijden van al te heftige emoties.

In dat streven stond de Stoa, zoals deze school ook wel heet, echter niet alleen. De lijfspreuk van Solon van Athene was al ‘alles met mate’, en dat bleef een lijfspreuk van veel Grieken. Ook Plato vond dat de geest zich niet teveel moest aantrekken van emoties, omdat die hoorden bij het lichaam. Plato’s leerling Aristoteles pleitte voor een evenwichtig leven: extreme emoties keurt hij af. En we zagen hoe ook Epikouros, een filosoof van het genot, uiteindelijk pleitte voor kalmte en soberheid.

Lees verder “De vroege Stoa (1): Zenon versus Krates” →

Hedonisme (2): Vrijheid volgens Aristippos

On door Kees AldersinHellenisme, Oude Griekenland
Kop van een filosoof, niet per se Aristippos (Museum van Selçuk)

[Tijdens het Hellenisme kregen de Academie van Plato en de Peripatetische school van Aristoteles gezelschap van nieuwe filosofische stromingen, zoals het Cynisme. In deze vijfdelige reeks: de hedonisten. Het eerste deel was hier.]

Aristippos, over wie we het gisteren hadden, gebruikte zijn spitsvondigheden en wijsheden om geld te verdienen en genotvolle ervaringen op te doen. Dit werd hem door andere volgelingen van Sokrates hoogst kwalijk genomen. Sokrates zette zich immers af tegen de sofisten, met het verwijt dat ze zich lieten leiden door geld in plaats van wijsheid.

Maar Aristippos wees erop dat ook Sokrates zich door rijkere vrienden liet onderhouden. Goed, was het antwoord: Sokrates kreeg soms wat aangeboden, maar dat is iets anders dan aan de deuren staan rammelen. Waarom kloppen filosofen als Aristippos dan wel aan bij huizen van rijke mensen, en is het niet andersom? Omdat filosofen weten wat zij nodig hebben, en rijke mensen niet, antwoordde Aristippos dan.

Lees verder “Hedonisme (2): Vrijheid volgens Aristippos” →

Hedonisme (1): Aristippos’ genotzucht

On door Kees AldersinHellenisme, Oude Griekenland1 reactie
Beeld van een filosoof, niet Aristippos (Museum van Delfi)

[Tijdens het Hellenisme kregen de Academie van Plato en de Peripatetische school van Aristoteles gezelschap van nieuwe filosofische stromingen, zoals het Cynisme. In deze vijfdelige reeks: de hedonisten.]

De hedonisten, de filosofen van het genot, spreken tot de verbeelding. Plezier maken is nu eenmaal aantrekkelijk. De hedonisten vroegen zich af hoe we het best plezier maken. Wat geeft het meeste plezier? En hoe gebruiken we dit het meest verstandig?

Een eigenzinnige leerling van Sokrates

Voor het ontstaan van het hedonisme moeten we een stap terug doen in de tijd, naar de tijd van Plato. Daar komen we een eigenzinnige leerling van Sokrates tegen: Aristippos.

Lees verder “Hedonisme (1): Aristippos’ genotzucht” →

Cynisme (1): Niets weten met Antisthenes

On door Kees AldersinOude Griekenland7 reacties
Antisthenes (Capitolijnse Musea, Rome)

[Tijdens het Hellenisme kregen de Academie van Plato en de Peripatetische school van Aristoteles gezelschap van nieuwe filosofische stromingen. In deze korte reeks de eerste daarvan: de Cynici.]

Ten tijde van Plato kwam een markante filosofische tegenstroming op: die van de cynici. Het woord ‘cynisch’, dat overigens ‘honds’ betekent, is wat misleidend. Het gaat hier om een groep filosofen zonder vaste leer, die in hun gedachten en gedragingen echter wel overeenkomsten hadden. Kort door de bocht zijn die samen te vatten als een oproep gevestigde waarden kritisch te bezien.

Antisthenes

Antisthenes wordt gezien als de eerste cynicus. Hij was net als Plato een volgeling van Sokrates en minstens zo trouw aan zijn leermeester. Antisthenes zag zichzelf zelfs als Sokrates’ ware opvolger.

Lees verder “Cynisme (1): Niets weten met Antisthenes” →

Plato (1): De adoratie van Sokrates

On door Kees AldersinOude Griekenland6 reacties
Plato (Glyptothek, München)

[Vandaag de eerste aflevering van een reeks over de Atheense filosoof Plato, die veel mensen vooral kennen om zijn zogenoemde ideeënleer, om de Platonische liefde en om zijn ideale filosofenstaat. Dat is echter wat misleidend. Plato’s filosofie is breder en gaat dieper.] 

De filosoof A.N. Whitehead beweerde ooit dat de hele westerse filosofie niets meer was dan een aantal voetnoten bij het werk van de Griekse wijsgeer Plato (427-347 v.Chr.). Dat is zwaar overdreven. We kunnen echter gerust stellen dat de filosofie met en dankzij Plato volwassen is geworden. De Athener geldt als de belangrijkste filosoof van de Grieks-Romeinse Oudheid en als degene met de meeste invloed in latere perioden.

Dit komt deels doordat Plato over vrijwel alle onderwerpen heeft geschreven en deels doordat veel van zijn boeken, en bovendien delen van zijn correspondentie, bewaard zijn gebleven. Zijn oeuvre bleef daardoor nog eeuwenlang gelezen en becommentarieerd. Waar andere filosofen vaak (tijdelijk) in de vergetelheid raakten, is dat met Plato nooit gebeurd.

Lees verder “Plato (1): De adoratie van Sokrates” →

De dood van Sokrates

On door Kees AldersinOude Griekenland4 reacties
De dood van Sokrates staat beschreven in Plato’s Faidon (Rijksmuseum van Oudheden, Leiden)

[Een korte serie over de man die de Grieken en Romeinen aanduidden als de vader van de filosofie: de Athener Sokrates. Het eerste deel was hier.]

Elk kritisch persoon kan vroeg of laat op tegenstanders rekenen. Dus ook Sokrates. Op late leeftijd wordt hij aangeklaagd wegens blasfemie en het verpesten van de jeugd. Sokrates’ vrienden sporen hem vervolgens aan de stad te ontvluchten, maar Sokrates weigert. Zijn plaats is in Athene. In de rechtbank verdedigt hij zich door te betogen dat hij in goddelijke opdracht de zielen van zijn stadgenoten zuivert.

Wanneer hij ondanks zijn pleidooi door een krappe meerderheid wordt veroordeeld en zijn eigen straf mag voorstellen, beweert hij spottend dat zijn enige gepaste straf een staatspensioen is. Om het niet te bont te maken stelt hij vervolgens een zeer lage geldboete voor. Die arrogante toon komt hem duur te staan. Een grote meerderheid pleit nu voor de zwaarste straf: de gifbeker.

Lees verder “De dood van Sokrates” →

Sokrates als vroedvrouw

On door Kees AldersinOude Griekenland1 reactie
Sokrates (Nationaal Museum, Kopenhagen)

[Een korte serie over de man die de Grieken en Romeinen aanduidden als de vader van de filosofie: de Athener Sokrates. Het eerste deel was hier.]

In het werk van zijn leerling Plato, vergelijkt Sokrates zichzelf regelmatig met een vroedvrouw, het beroep van zijn moeder, dat zij uitoefende nadat zijn vader vroeg gestorven was. Sokrates verkondigt zelf geen waarheden, maar probeert als een filosofische vroedvrouw de mensen te helpen waarheden naar buiten te brengen.

Al aanwezige kennis

Tijdens zijn werk maakt hij geen onderscheid tussen rangen en standen. Ieder mens moet volgens hem in staat zijn om zijn verstand goed te gebruiken. Plato demonstreert dit in een van zijn dialogen door Sokrates een simpele ziel te laten ondervragen. Door hem vragen te stellen en hem daarmee kritisch aan het denken te zetten laat hij hem enkele wiskundige stellingen bewijzen.

Lees verder “Sokrates als vroedvrouw” →

Anderen over Sokrates

On door Kees AldersinOude Griekenland
Sokrates (Archeologisch museum, Zadar)

[Een korte serie over de man die de Grieken en Romeinen aanduidden als de vader van de filosofie: de Athener Sokrates. Het eerste deel was hier.]

We kennen Sokrates vooral via het werk van Plato, vooral diens vroege werk. Hierin zien we de filosoof als een horzel om zijn gesprekspartners heen zoemen, hen bestokend met zijn lastige vragen. Deze dialogen hebben vaak geen duidelijke conclusie.

Andere tijdgenoten beschrijven Sokrates als iemand die aansluit op het relativisme van de sofisten. De toneelschrijver Aristofanes schreef een komedie waarin Sokrates een jongen leert drogredeneringen te gebruiken om zijn vader te slim af te zijn. De publicist Xenofon pocht dat zijn leermeester hem geadviseerd zou hebben bij handel en beleggingen. Volgens Plato en latere schrijvers zou Sokrates echter alleen in morele zaken geïnteresseerd zijn geweest. Om materiële zaken zou hij niets hebben gegeven, en om handel en beleggingen al helemaal niet.

Lees verder “Anderen over Sokrates” →