Ik kreeg de vraag voorgelegd wat je op een reis door Turkije kunt bekijken. Wat valt er zoal te zien? Simpel, denk je, maar het antwoord, oef, dat is lastig. Het probleem is dat Turkije asociaal veel erfgoed bezit. Elke antieke cultuur heeft er sporen nagelaten en vervolgens waren en de Byzantijnen, de Seljuken en de Ottomanen. Er is dus gewoon teveel om te bekijken. Ik zal daarom niet één maar vijf overzichten geven, waarbij ik aanteken dat mijn laatste bezoek aan dat mooie land alweer enige tijd geleden is. Achtereenvolgens: de westkust (vanmorgen en vanmiddag), het centrum (zaterdag), het oosten (volgende week woensdag) en Istanbul (donderdag). U krijgt in totaal vijftien maal werelderfgoed te zien. Fasten your seatbelts, here we go.

Lycië

Mijn eigen eerste bezoek aan Turkije begon op de luchthaven van Dalaman, waar we een auto huurden. Het is een mooi vertrekpunt voor een bezoek aan Lycië. Dat is het bergachtige zuidwesten van Turkije, met een rotsige kust en enkele havensteden, die bloeiden doordat er nauwelijks alternatieve aanlegplaatsen waren. Want de kust was dus rotsig. Beroemd zijn de Lycische rotsgraven.

Na Fethiye (het antieke Telmessos) is er bijvoorbeeld Xanthos, een enorme opgraving met in de buurt het serene Letoön. Dit is werelderfgoed en je moet er echt heen. Even verderop is Patara, waar Nikolaas van Myra is geboren en gedoopt; en nog wat verderop ligt Myra, waar opgemelde Nikolaas zijn aardse bestaan heeft doorgebracht als bisschop. Er is een mooi theater maar je komt natuurlijk voor het kerkje waar Nikolaas begraven heeft gelegen. Het is allemaal wat toeristisch. Als je de rotskust ziet, begrijp je hoe belangrijk de bisschop van een havenstad kon zijn voor schipbreukelingen en hoe zo’n man kon uitgroeien tot beschermer van de zeevarenden.

Even verderop vind je de Chimaira en de mooie, in een bos gelegen ruïnes van Faselis. Nog wat verderop is Antalya, met een even mooi als groot museum. Hiervandaan kun je naar Aspendos (beroemd theater maar vergeet de bovenstad niet), het ultratoeristische Side, het hieronder genoemde Sagalassos, en ook Perge.

Bodrum

Dalaman is ook waar je vertrekt om naar Bodrum te gaan: het antieke Halikarnassos. Van het Mausoleum, een van de Wereldwonderen, is weinig meer over, want de Kruisvaarders hebben de stenen weggehaald om een kasteel te bouwen. Daar is nu een goed archeologiemuseum met onder andere het Uluburun-wrak. In het westen van de stad is een stadspoort te zien en er is een theater. En dat is het eigenlijk wel zo’n beetje. Een lelijk modern standbeeldje is alles dat herinnert aan Herodotos.

Het is alles bij elkaar te doen in iets meer dan een dagdeel en je zou het liefst in de ochtend komen aanrijden en in de middag weer verder gaan, maar Bodrum ligt daarvoor net iets te afgelegen. Je zult er moeten overnachten. Ik herinner me de van geluidsboxen voorziene pick-up die een discotheek langs de baai liet rijden, met in de achterbak enkele dansers met de meest vreugdeloze blik die ik ooit zag. O ja, er is een Noordzee Visrestaurant.

Milete

Iets ten noorden van Bodrum ligt Milete. Ooit een van de belangrijkste steden van de antieke wereld, en hét vertrekpunt van de Griekse kolonisatie. In Turkije heeft men het overigens weleens over de West-Anatolische cultuur en dat mag in West-Europa, waar Griekenland als voorouderlijke beschaving is geadopteerd, wat vreemd klinken, maar het is niet helemaal onzinnig.

Milete is echter gelegen bij de rivier de Meander, waardoor de haven in de loop der eeuwen is verzand, terwijl het grondwater in de stad steeds hoger kwam te staan. De stad raakte als haven overvleugeld door Efese en de opgraving staat deels onder water. Verwacht daarom niet teveel van de stad van Thales en Hekataios, maar het is nou ook weer niet zo dat je het kunt overslaan: een theater (met een curieuze inscriptie), een agora met wat gebouwen eromheen, een badhuis, een Byzantijns fort.

Even naar het zuiden is het heiligdom van Didyma, dat erg indrukwekkend is, en even naar het noorden ligt Priene. Die stad is in de vierde, derde eeuw nieuw aangelegd. Veel ervan is goed bewaard en het is een van mijn favoriete plekken in dit deel van Turkije. Iets ten westen ervan is het slagveld van Mykale, al herken je er niets van. Je kunt Didyma, Milete en Priene in één dag doen, maar het is krap.

Efese

De grootste opgraving in deze regio is Efese. Het was al een belangrijke stad in de vierde eeuw v.Chr., met de tempel voor Artemis die een van de zeven wereldwonderen was. Er is weinig over. In de hellenistische en Romeinse tijd werd dit echter een superstad, misschien wel een van de vijf grootste steden in het Middellandse Zee-gebied. De hoofdstraat is nu een belangrijk toeristencentrum en geldt als werelderfgoed.

Even verderop ligt een ruïne die voldeed aan de beschrijving die de Duitse mystica Anna Catharina Emmerich heeft gegeven van het huis van Maria. De identificatie is natuurlijk onzin, maar het is een mooie plek om de drukte van Efese te ontlopen en te lunchen.

Efese heeft twee musea, het ene in Selçuk en het andere in Wenen. De beste sculptuur is in het laatste museum. Vergeet, als je in Selçuk bent, niet ook de citadel op te gaan: een kerk, Byzantijnse resten én de oer-vestiging waar het allemaal in de Bronstijd begon.

De Meander en de Lykos

Vanuit Efese kun je de vallei van de Meander en de Lykos verkennen. Stroomopwaarts bereik je eerst Nysa, met een theater met prachtig reliëfs, en vervolgens Afrodisias, waar je werkelijk alles kunt vinden wat je hart begeert. Werelderfgoed. Nog wat verder ligt Hierapolis, dat ook wel bekendstaat als Pamukkale. Het is beroemd om zijn zoutterrassen maar er zijn ook allerlei gebouwen uit de Oudheid. Persoonlijk vind ik Afrodisias mooier, en ik stoor me aan de nare hypes waarmee de archeologen naar aandacht en fondsen vissen, maar het is hier wel werelderfgoed. En er zijn goede hotels. In de buurt ligt Laodikeia, dat even spectaculair belooft te gaan worden.

Nog wat verderop ligt het al genoemde Sagalassos, waar Leuvense archeologen een complete stad hebben opgegraven. De vondsten, waaronder adembenemend mooie beelden, zijn te zien in het museum van Burdur. Neem voor de excursus van Milete naar Nysa, Afrodisias, Hierapolis en Sagalassos drie dagen.

[Wordt vervolgd]