Tag: Bedrieglijk echt

Uitnodiging voor boekpresentatie

On door Jona LenderinginDagelijks leven, Geschiedenis1 reactie

De trouwe lezers van deze blog weten dat ik in het afgelopen jaar twee boeken heb geschreven. Het eerst verschijnt De vergeten oorlog, waarin ik het verloop en de langdurige impact van de Eerste Punische Oorlog beschrijf. De afgelopen weken ben ik bezig geweest met de zetproeven en de voor dit boek ontworpen landkaarten. Het boek verschijnt in maart. Over een week of twee komt Hannibal in de Alpen in de winkel. Daarin vertel ik wat we wel en niet weten kunnen over de door de Karthaagse troepen genomen route. Een onzinprobleem waarover niettemin honderden publicaties zijn gedaan, ook in wetenschappelijke tijdschriften.

Tweeluik

Hannibal in de Alpen vormt een tweeluik met Bedrieglijk echt. Daarin ging het over tekstwetenschappers die voor hun beurt spraken en unprovenanced teksten uitgaven vóór in het laboratorium was vastgesteld dat het in elk geval geen slechte vervalsingen waren. Niet zelden zijn zulke teksten vals of zijn retracties nodig die zelf weer problematisch zijn. Hannibal in de Alpen behandelt het omgekeerde probleem: wetenschappers die laboratoriumgegevens presenteren als bewijs voor een bepaalde route, zonder dat ze de teksten voldoende hebben begrepen. Ik vertel bijvoorbeeld over een wetenschapper die dezelfde tekst én benut om de door hem geprefereerde route aannemelijk te maken én als ongeloofwaardig terzijde schuift. De peer-reviewers vonden zoveel inconsistentie geen bezwaar.

Lees verder “Uitnodiging voor boekpresentatie” →

Nog even iets over papyrologie

On door Jona LenderinginGeesteswetenschappen, Geschiedenis, Klassieken, Pseudowetenschap1 reactie
De Leidse Amunpapyrus (foto Rijksmuseum van Oudheden, Leiden)

Het filmpje dat u hierna ziet, illustreert de tijd waarin we leven. Mijn uitgever, Omniboek, wilde reclamefilmpjes hebben voor het interessante Mohammed-boek dat Marcel Hulspas heeft geschreven en voor mijn boek over de wedloop tussen papyrologie en vervalsers. Hulspas zou mij interviewen en ik Hulspas. Alles was al geregeld, toen de coronamaatregelen werden verscherpt en er niks van kwam. Als ik me goed herinner, kwam het nieuws dat we niet in de studio terecht konden, op de ochtend zelf. De tijd waarin we leven.

Hulspas’ boek is echter niet alleen interessant, zijn thematiek is ook belangrijk. En eerlijk gezegd vind ik ook mijn eigen boek redelijk belangrijk. Het gemak waarmee oudheidkundigen misdadigers een handje helpen, is voldoende schokkend om het, vooruitlopend op de rechtszaak tegen Obbink, nog eens over het voetlicht te brengen. En dus zaten Hulspas en ik onlangs in een uitgestorven Rijksmuseum van Oudheden. Zonder professionele apparatuur maar met een hoop praatjes.

Lees verder “Nog even iets over papyrologie” →

(Zelfpromotie)

On door Jona LenderinginDagelijks leven7 reacties

Dag  mensen, het is niet om het een of ander, maar het is al bijna 6 december! Dat is, zoals u weet, de dag waarop we gedenken dat een einde kwam aan het aardse bestaan van de heilige Nikolaas, bisschop van Myra, beschermer van kinderen en zeelieden, alsmede van Amsterdammers, Antwerpenaren, bankiers, gevangenen, Grieken, horecamedewerkers, kooplieden, kuipers, officieren, Russen, sekswerkers, slagers, studenten, vissers, vrijgezellen – kortom, eigenlijk van alles en iedereen. Meer over zijn taak als ketterpletter leest u hier. Er is een mooie, wat oudere Catechismus en er is ook een Nieuwe Catechismus.

Het is goed gebruik elkaar in deze tijd van het jaar geschenken te geven. Maar in een welvarend land als Nederland heeft iedereen alles al. Wat valt er nog te geven? Er zijn diverse boeken die ik even onder uw aandacht breng.

Lees verder “(Zelfpromotie)” →

Papyrologie: update (3) Dirk Obbink gearresteerd

On door Jona LenderinginGeschiedenis, Klassieken, Verbijstering, Wetenschap15 reacties
Sapfo, door de Brygos-schilder (Antikensammlung, Munchen)

De Britse politie heeft, zo schrijft The Guardian, de Amerikaanse papyroloog Dirk Obbink gearresteerd op verdenking van diefstal van papyri en verhoord. Het is al sinds het najaar bekend dat hij ervan wordt verdacht aan Amerikaanse verzamelaars papyri te hebben verkocht die het eigendom waren van de Egypt Exploration Society (EES), de stichting die toeziet op de uitgave van ongeveer een half miljoen papyri – groot en klein – uit de Egyptisch-Romeinse stad Oxyrhynchos. Obbink lijkt de prijs te hebben willen opdrijven door van een van de te verkopen fragmenten, bekend als Eerste-eeuwse Marcus, een erg vroege datering te geven. Ik behandelde de materie afgelopen november hier.

Al eerder had de EES Obbink van zijn taken ontheven wegens betrokkenheid bij de handel in de Sapfo-papyri. Over de provenance van deze papyri, d.w.z. de herkomstverklaring die garandeert dat ze geen vervalsing zijn en die noodzakelijk is om aan wetenschappelijk onderzoek te kunnen beginnen, heeft Obbink de afgelopen zes jaar verschillende tegensprekende verklaringen afgegeven. Over de authenticiteit schermde hij met koolstofdateringen (alsof vervalsers geen antieke papyrus zouden gebruiken) en andere niet-overtuigende argumenten, terwijl laboratoriumtests die zouden kunnen bewijzen dat het in elk geval niet om een slechte vervalsing gaat, bij mijn weten ontbreken.

Lees verder “Papyrologie: update (3) Dirk Obbink gearresteerd” →

Papyrologie: update (2)

On door Jona LenderinginGeschiedenis, Klassieken, Verbijstering, Wetenschap22 reacties
Soms maakt een diepe verslagenheid zich van je meester

Eigenlijk had gisteravond mijn boek Bedrieglijk echt gepresenteerd zullen zijn in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden. Er zouden leuke antieke teksten zijn voorgelezen, we wilden ramanspectroscopie demonstreren en ik wilde het filmpje vertonen dat u hier kunt bekijken. Tot slot wilde ik gistermorgen op deze blog een update geven bij het boek. Want die was nodig, aangezien Bedrieglijk echt een verhaal bevat waarover nog steeds dingen bekend worden.

Ik raakte geboeid door de materie door het schandaal van het Evangelie van de Vrouw van Jezus. De betrokken onderzoekster zei dingen waarvan ze weten moest dat ze onwaar waren. In het onwaarschijnlijke geval dat ze het echt niet wist, had haar geheugen opgefrist behoren te zijn door de rel rond de Artemidorospapyrus. Terwijl ik het boek schreef, ontvouwden zich echter nog meer schandalen, zoals dat rond Eerste-eeuwse Marcus, de Sapfo-papyri en de diverse valse fragmenten van de Dode Zee-rollen. Ik heb bepaalde delen van mijn boek drie, vier, vijf keer moeten herschrijven. De laatste weken bleef het rustig maar een update is nog steeds zinvol.

Lees verder “Papyrologie: update (2)” →

Bedrieglijk echt

On door Jona LenderinginArcheologie, Geschiedenis, Klassieken, Methodologie en theorie, Oudheid, Verbijstering, Wetenschap65 reacties

Ze zijn als Dr Jekyll en Mr Hyde, als zon en schaduw, als de noord- en de zuidpool van een magneet: het een impliceert automatisch het ander. Roep “oudheidkunde” en de echo is “vervalsing”. De discipline dankt er haar bestaan zelfs aan, min of meer. De teksten van Renaissance-fraudeur Giovanni Nanni (1432-1502) vormden ooit de aanleiding om te onderzoeken hoe echt en onecht waren te herkennen en zo werd een wetenschappelijk vakgebied geboren.

Vervalsingen waren dus ooit de prikkel tot de verwetenschappelijking van de oudheidkunde en sindsdien zijn vakgebied en antivakgebied verstrengeld. Als wetenschappers ontdekken waarop ze moeten letten om een vervalsing te herkennen, weten hun tegenstanders het immers ook. Toen oudheidkundigen in de negentiende eeuw door kregen hoe ze modern van antiek schrijfmateriaal konden onderscheiden, schakelden vervalsers over op antiek perkament. We weten zelfs wie op dat idee kwam: Konstantinos Simonides (1820-1890).

Lees verder “Bedrieglijk echt” →

Corona & papyri

On door Jona LenderinginDagelijks leven, Geschiedenis, Wetenschapscommunicatie18 reacties

Ook in Tunesië is corona nieuws. Vrijdag werd ik door een kind nageroepen dat toeristen de ziekte naar Afrika hadden gebracht. Stomtoevallig weet ik dat de gevallen alhier in feite zijn te herleiden tot een remigrant uit de Provence, maar het trof me. Al eerder had ik over corona moeten nadenken, want de berichten uit de Lage Landen waren niet goed. Ik zou binnenkort voor een groep wat oudere cursisten spreken over de geschiedenis van Perzië en dat begon problematisch te ogen. Afgelopen dinsdag heb ik met mijn vennoot en een tropenarts overlegd, woensdag de knoop doorgehakt: die cursus gaat niet door. Een rib uit het lijf.

Donderdag kondigde het Rijksmuseum van Oudheden aan tot eind maart op slot te gaan. Dat betekent dat Oog op de Oudheid wordt uitgesteld tot dit najaar. Dat gaat me echt heel erg aan het hart, want het is een van de weinige evenementen waar oudheidkunde wordt uitgelegd als de wetenschap die ze is. Maar het is zoals het is.

Lees verder “Corona & papyri” →

De Artemidorospapyrus (3)

On door Jona LenderinginGeesteswetenschappen, Geschiedenis, Klassieken, Pseudowetenschap18 reacties
Het evangelie van de Vrouw van Jezus

[In het eerste en tweede deel van dit stuk heb ik uitgelegd wat de Artemidorospapyrus was en hoe ze werd ontmaskerd. Nu: wat betekent dit?]

Conclusie

Wat we in de eerste twee delen zagen, was een schoolvoorbeeld van hoe een vervalser de kluit belazert. In dit geval werd een nieuwe, literaire tekst vervaardigd, maar eigenlijk is dat al teveel werk. Ik zal nog uitleggen dat dat eigenlijk niet eens nodig is. Waar het om gaat is dat je iets componeert dat wetenschappers of verzamelaars graag willen hebben en hun hun kritische zin doet verliezen.

Heb je eenmaal een tekst, dan breng je die aan op oud schrijfmateriaal, dat voor een habbekrats te koop is en zelfs, zoals we zagen, legaal uit Egypte wordt geëxporteerd. Geen problemen dus met de koolstofdatering. Hoe je inkt maakt die spectrometrisch niet is te vervalsen, las u hier.

Lees verder “De Artemidorospapyrus (3)” →

De Artemidorospapyrus (2)

On door Jona LenderinginGeschiedenis, Klassieken, Pseudowetenschap, Wetenschap3 reacties
De ouderdom van de papyrus waarop de Artemidorospapyrus is geschreven

Helaas geldt dat als iets te mooi is om waar te zijn, het vaak ook niet waar is. Na een expositie in 2006 zwol de kritiek aan. Sommige tekeningen leken wel op de afbeeldingen op vroegmoderne sterrenkaarten. Die anatomische schetsen, waren dat niet gewoon kopieën van Renaissancetekeningen? Was het niet wat vreemd dat een geografische tekst was geschreven in kanselarijschrift? Tot slot was verontrustend dat de provenance zo slecht was gedocumenteerd.

Discussie

De directrice van het Egyptisch Museum in Turijn, Eleni Vassilika, weigerde daarom de schenking aan te nemen. Ze kreeg in 2007 bijval van de Italiaanse oudheidkundige Luciano Canfora, die meende te weten wie de papyrusrol had gemaakt: de Ottomaanse Griek Konstantinos Simonides, de negentiende-eeuwse vervalser die als eerste had begrepen dat hij teksten moest aanbrengen op antiek schrijfmateriaal. Canfora’s identificatie werd weer tegengesproken. Aangezien hij de papyrus nooit met eigen ogen had gezien, had hij de schijn wel tegen.

Lees verder “De Artemidorospapyrus (2)” →

De Artemidorospapyrus (1)

On door Jona LenderinginGeschiedenis, Klassieken, Pseudowetenschap, Wetenschap14 reacties
Detail van de Artemidorospapyrus

De papyrusrol die bekend is komen staan als de Artemidorospapyrus is zo’n twee-en-een-halve meter lang en ruim tweeëndertig centimeter hoog, wat suggereert dat deze tekst komt uit de Romeinse tijd. Heel misschien is ’ie iets ouder. Ze is beschreven met een nog onbekende aardrijkskundige tekst maar het opvallendst zijn allerlei tekeningen van dieren en de menselijke anatomie. Zo’n papyrus was nog nooit gezien en het verhaal dat zich in de eerste jaren van de eenentwintigste eeuw ontvouwde was spectaculair.

Drie levens

Het leek ooit de opzet geweest deze rol te voorzien van de tekst van het werk van Artemidoros van Efese, een Griekse geograaf die rond 100 v.Chr. leefde en vaak wordt geciteerd door auteurs, zoals Strabon van Amasia. De kopiist was bezig met een beschrijving van het Iberische Schiereiland toen hij zijn werk onderbrak om een tekenaar de kans te geven de landkaarten in te voegen. Het resultaat was echter desastreus. De kaartenmaker gebruikte een verkeerd voorbeeld, realiseerde zich zijn fout en maakte de tekening niet meer af. Hij had de bergen, rivieren en wegen al ingetekend maar verspilde geen tijd meer aan de belettering. De kopiist zal op een andere rol opnieuw zijn begonnen en de verprutste papyrus kreeg een tweede leven als kladpapier.

Lees verder “De Artemidorospapyrus (1)” →