Je hoeft niet bijzonder goed in Grieks te zijn om Dekapolis te vertalen. Het betekent inderdaad zoiets als “tienstedenland”. Het gaat om wat wij Jordanië noemen. Ruwweg dan. En hoewel de naam Grieks is en de bevolking Aramees of Arabisch was, was de Dekapolis Romeins.
Dat zit zo. Na de slag bij Issos (333 v.Chr.) onderwierp Alexander de Grote de Levant. De regio raakte steeds meer opgenomen in het Griekse handelsnetwerk en met de handel kwamen allerlei gebruiken en ideeën. Dat riep weerstand op, waarvan de Makkabeeënopstand in Judea het bekendste is. Ondanks de anti-hellenistische ideologie die een rol speelde, veranderde Judea in een hellenistisch koninkrijk, eerst onder leiding van de Hasmoneeën en later onder leiding van het huis van Herodes.
De Nabateeërs, een Arabisch volk in het zuiden van Jordanië, stonden er op dezelfde manier in. Levend rond de stad Petra en langs de Wierookroute hadden ze het voordeel dat ze wat verder van de Middellandse Zee waren. Perifeer. Dat belette niet dat een van Alexanders opvolgers, Demetrios de Stedendwinger, in 312 v.Chr. probeerde ze te onderwerpen, maar toen ze de aanval afsloegen, volgden er (voor zover bekend) geen repercussies. En zo bleef het. Geen enkele hellenistische generaal had zin in een campagne langs de Wierookroute. Toen de Romeinse generaal Pompeius in 64 v.Chr. in Damascus was, liet hij zich richting Jeruzalem dirigeren, zodat de Nabateeërs opnieuw eigen heer en meester bleven.
De aanwezigheid van een onafhankelijke Nabatese staat bood de steden in de buurt ruimte om de grote hellenistische mogendheden op afstand te houden. Er was altijd een bondgenoot met een forse strategische diepte. De Ptolemaïsche en Seleukidische heersers mochten dan betere legers hebben, ze wilden geen conflict met de Nabateeërs.
Dekapolis
De hellenistische cultuur verspreidde zich echter ook in de wereld van de Nabateeërs en er ontstonden steeds meer steden. Sommige, zoals Filadelfeia (Amman), waren gesticht of hersticht door hellenistische heersers, andere groeiden als het ware natuurlijk. Toen Pompeius in de omgeving was, verleende hij aan tien van die steden de onafhankelijkheid: de Dekapolis. Ze waren minder onafhankelijk dan de voornaamste Nabatese stad, Petra, maar maakten ook geen deel uit van de nieuwe provincie Syrië. De band met Rome was beperkt tot een prefect.
Tienstedenland was ondertussen een wonderlijk samenraapsel. De tien steden deelden een gezamenlijke jaartelling, beginnend in 64/63, maar hadden verder niets gemeen. Er lijkt geen bondsraad, geen gemeenschappelijke cultus, geen bondsmagistraat te zijn geweest. De steden bleven volkomen autonoom. Dat blijkt ook uit het feit dat het aantal leden varieerde. Deka is dus eigenlijk net zo misplaatst als de “zeventien” in de Zeventien Provinciën uit de geschiedenis van de Lage Landen.
Plinius de Oudere biedt een lijst van precies tien steden. Hij bezocht het land tijdens de Joodse Opstand (66-70 na Chr.) en weet dus waarover hij het heeft.
Naast Judea ligt de Dekapolis, zo genoemd naar het aantal steden, maar niet al mijn bronnen zijn het eens over hun namen. De meeste schrijvers zijn het er echter over eens dat Damascus een van de tien is. Deze stad ligt aan de oever van de rivier Chrysorrhoas, die men benut om de weiden te bevloeien. De steden Filadelfeia en Rhafaneia liggen in de richting van Arabië. Skythopolis (dat de god Dionysos “Nysa” noemde nadat hij er zijn voedster had begraven) dankt zijn huidige naam aan een daar ooit gevestigd Skythisch garnizoen. Gadara ligt aan de oevers van de rivier Yarmuk. Verder Hippo, Dion, het waterrijke Pella en tenslotte Gerasa en Kanatha. (Natuurlijke Historie 5.74)
Andere steden die tot de Dekapolis werden gerekend, waren Abila en Capitolias. Ptolemaios van Alexandrië, die een eeuw na Plinius schreef, noemt niet minder dan achttien steden.
Romeinse stedenbond
Zoals gezegd waren enkele steden door de hellenistische koningen gesticht en waren andere steden al heel oud. De voornaamste nederzetting van de bijbelse Ammonieten was bijvoorbeeld alleen maar omgedoopt tot Filadelfeia. Hoewel er nieuwe monumenten waren, behield de stad oudere kenmerken.
Toch deelden de steden, ongeacht hun oorsprong en ongeacht hun losse onderlinge band, een belangrijk sentiment: ze waren niet Joods en niet Nabatees. Zo ze iets waren, dan toch Romeins. In de Joodse Oorlog steunden ze Rome. Dat belette niet dat ze steeds hellenistischer werden. Zo namen ze Griekse stichtingsmythen aan. We zagen al dat Skythopolis beweerde dat Dionysos de stichter was. Overigens een alter ego van de joodse Jahweh.
Als de Dekapolis al politieke betekenis heeft gehad, dan ging die verloren in 106 na Chr., toen keizer Trajanus de Nabateeërs onderwierp. Tussen de Middellandse Zee en de woestijn was nu geen ruimte meer voor semi-onafhankelijke gebieden. De provincies werden gereorganiseerd en de steden van de Dekapolis werden verdeeld: Skythopolis werd onderdeel van Judea, andere steden behoorden bij de nieuwe provincie Arabia en weer andere werden toegevoegd aan Syrië. Toch lijken er gedeelde culturele activiteiten, gevoelens en banden te zijn gebleven, want anders zou Ptolemaios een halve eeuw na de annexatie geen achttien steden hebben gerekend tot het Tienstedenland.
Zeventien?
Yup: https://nl.wikipedia.org/wiki/Zeventien_Provinci%C3%ABn
Geen twee lijsten zijn dezelfde.
17 slaat op de 17 afgevaardigden in Brussel, ondanks dat het aantal aangesloten regio’s varieerde.
Tellen is een vak! In Cornwall heb je een steencirkel die “Nine maidens” heet. Dat het stenen zijn en geen “maidens”, nou vooruit. Maar er staan daar toch echt 16 stenen. En er heeft in het verleden nog een 17e bij gestaan…
“The Lore of The Land – A Guide to Englands Legends” kent deze Nine Maidens niet, maar wel Nine Ladies in Stanton Moor, Derbyshire. Deze bronstijdbegraafplaats telde oorspronkelijk ook meer stenen. In Winterborne Abbas, Dorset, vinden we opnieuw Nine Ladies, ook gekend als The Devil’s Nine Stones. Zoals dat gaat met mysterieuze stenen blijken ze ondanks hun duidelijke naam onmogelijk te tellen.
Volgens het boek is het getal negen conventie en heeft het weinig van doen met de werkelijkheid. Oneven getallen zouden geluk brengen. Zo zijn er in Lambourn Down meer dan veertig grafheuvels, gezamenlijk bekend als The Seven Barrows.