[Dit is het laatste van vier stukjes over Alexander de Grote. Het eerste vindt u hier en een poging de veroveringstocht te contextualiseren vindt u daar.]

Zoals we zagen in het vorige stukje was Alexander gedwongen terug te keren. Zijn soldaten wilden niet verder. En dus begon de terugreis. Met een grote vloot voeren de Macedoniërs naar het zuiden. Alexander gebruikte zijn normale strategie, waarbij hij eerst vluchtelingen en niet-strijders aanviel, om zo de soldaten te terroriseren. Vooral de Malliërs, die hun naam gaven aan het moderne Multan, kregen het zwaar te verduren. Alexander raakte zwaar gewond, maar herstelde en trok verder naar het zuiden, tot hij de Indische Oceaan bereikte.

Een hardere heerser

Hier verdeelde hij zijn leger. Krateros voerde het bevel over een legergroep die door Afghanistan zou trekken, Nearchos zou een vlootexpeditie leiden, en een derde leger zou met Alexander door de Gedrosische woestijn trekken. Dit zou de grootste fout worden in Alexanders carrière: in het hete en waterloze gebied verloor hij veel te veel manschappen. Toch waren er overlevenden, die Alexander erkenden als hun god tijdens een drinkgelag in Karmanië, het huidige Kerman, waar hun koning zich voordeed als Dionysos.

Alexander beval nu de executies van verschillende gouverneurs die hij van verraad verdacht. Waarschijnlijk terecht: in Sogdië, de Punjab en de Indusvallei waren grote opstanden uitgebroken, die Alexander niet meer kon onderdrukken. Onze belangrijkste bron, de Griekse geschiedschrijver Arrianus, typeert Alexander nu als een “hardere heerser”.

Begin 324 v.Chr. keerde hij terug naar Persepolis en Sousa, waar hij zijn officieren beval te trouwen met Iraanse vrouwen. Zelf trouwde Alexander tijdens deze massabruiloft met dochters van Artaxerxes III en Darius III, zodat hij zich als Achaimenide kon presenteren.

Plannen

Alexander was nu van plan om met Nearchos’ vloot Jemen te veroveren en door te varen naar Egypte en het westelijke Middellandse Zee-gebied. Ter voorbereiding begon hij het oostelijke deel van zijn rijk te reorganiseren. Overal stelde hij Europeanen aan als satrapen en tegelijkertijd rekruteerde hij jonge Aziaten om te dienen in zijn leger. De Macedoniërs mochten naar huis, maar muitten. Ze hadden het oosten veroverd en zagen nu dat de onderworpenen het leger overnamen. Alexander slaagde er uiteindelijk in hun klachten te overwinnen en beval zijn beste generaal, Krateros, de veteranen terug te brengen.

Het einde

In oktober stierf Alexanders minnaar Hefaistion. De koning was geschokt, en als troost slachtte hij de Kosaiers af, een bergstam in de Zagros. Hij dwong ze hun nomadenbestaan op te geven en zich te vestigen in steden. Verder beval Alexander zijn onderdanen te offeren aan Hefaistion alsof hij een halfgod was. De implicatie was natuurlijk dat hijzelf – als de grootste van de twee geliefden – een hele god was. Verschillende Griekse steden gaven inderdaad opdracht Alexander te vereren als de “onoverwinnelijke god”.

In het voorjaar van 323 wilde Alexander terugkeren naar Babylon, waar zijn vloot en leger zich verzamelden voor de Arabische expeditie. De plaatselijke astronomen waarschuwden hem echter de stad niet binnen te gaan. Hij zou er sterven. Het voorteken van de slag bij Gaugamela had immers een achtjarige heerschappij voorspeld. De koning negeerde de waarschuwing. Eind mei werd hij ziek en op 11 juni stierf hij.

Zijn opvolger was zijn broer Arridaios, die leed aan een geestelijke ziekte. De feitelijke macht kwam bij een regent, Perdikkas. Enkele weken later beviel koningin Roxane van een zoon, die Alexander werd genoemd. De Grieken waren toen al in opstand gekomen, de huurlingen die in Baktrië waren gedemobiliseerd eveneens, en de burgeroorlog tussen Alexanders officieren stond op het punt te beginnen.

***

Het is makkelijk een geschiedenis te schrijven over de mensen die ik in dit stukje noemde. Ze zijn zonder uitzondering interessant en ik zal Artabazos en Barsine nog speciaal behandelen. Maar het is maar een deel van het verhaal. Zoals gezegd: de verbreiding van de Griekse cultuur was eerder begonnen en bereikte ten tijde van Alexander haar grootste uitbreiding nog niet. Alexander is één, fascinerend aspect van een groter proces.