Julius Caesar was vermoord, zijn erfgenamen Octavianus en Marcus Antonius hadden in Macedonië de moordenaars verslagen en verdeelden nu de wereld. Eerstgenoemde keerde naar Italië terug met onder meer het Vierde Legioen, dat in de voorafgaande oorlog de bijnaam Macedonica had gekregen, en het Zevende en Achtste. Antonius behield het Derde Gallica, V Alaudae, VI Ferrata, het Tiende en het Twaalfde, dat zich was gaan tooien met de bijnaam Fulminata, “bliksem”. De legioenen, ooit tijdelijke eenheden, begonnen nu een permanent karakter te krijgen. Het Romeinse Rijk was een beroepsleger aan het ontwikkelen.

Legioenenopbouw

Antonius trok met zijn legioenen naar het oosten, waar hij de provincies reorganiseerde en capabele heersers aanstelde in bevriende koninkrijken. De bekendste daarvan is de Joodse vorst Herodes, die zijn beschermheer eerde door in Jeruzalem een kasteel Antonia te noemen. Ook ontketende Marcus Antonius een oorlog tegen het Parthische Rijk, Romes oosterbuur. Ondanks aanvankelijke tegenslagen eindigden deze campagnes met de annexatie van Armenië. Gaandeweg bouwde Antonius een leger op dat uiteindelijk drieëntwintig legioenen telde.

Ondertussen bleef Octavianus in Italië, waar hij het laatste bolwerk innam van de tegenstanders van Julius Caesar: Sicilië, waar een zoon van Pompeius heer en meester was. Dankzij zijn admiraal, Agrippa, verliep deze oorlog voor Octavianus succesvol; Agrippa zou er een ereteken voor krijgen, een met scheepssnebben versierde kroon die we in het volgende stukje nog even zullen tegenkomen.

Octavianus riep in deze oorlog veteranen op, die zich verzamelden in eenheden met de nummers van Caesars legioenen. Dit verklaart de eigenaardigheid dat in de lijst van Romeinse legioenen verschillende nummers tweemaal werden gebruikt: naast het Zesde Ferrata, dat in het leger van Marcus Antonius diende, was er bijvoorbeeld ook een Zesde Victrix, “overwinnares”, dat bestond uit veteranen in dienst van Octavianus. Zijn leger telde minstens negentien legioenen en behield gevechtservaring door Illyrië te veroveren, het gebied tussen de Dalmatische kust en de Midden-Donau. Daar zou hij tijdens de zeeslag bij Aktion voordeel van hebben.

Oosters vorstendom

De relatie tussen de twee leiders verslechterde snel, vooral nadat Marcus Antonius zijn echtgenote Octavia had verstoten, de zus van Octavianus. Dat deed hij om te kunnen trouwen met koningin Kleopatra van Egypte, die droomde van herstel van het Ptolemaïsche Rijk zoals het in de derde eeuw v.Chr. had bestaan. Het was geen schim meer van wat het was geweest sinds de Seleukidische vorst Antiochos IV er bijna in geslaagd Egypte te veroveren, maar de Romeinen hadden hem opgedragen zich terug te trekken, en sindsdien waren de banden tussen Rome en Alexandrië doorgaans hartelijk geweest. Kleopatra had haar troon zelfs te danken aan tussenkomst van Julius Caesar en beweerde van hem een zoon te hebben, Caesarion.

De Grieks- en Arameessprekende provincies in het oosten waren totaal anders van aard dan de Latijnssprekende in het westen. Geen van de Romeinse militaire potentaten zou het daar in zijn hoofd hebben gehaald van de eigen onderdanen goddelijke eerbewijzen te vragen. Zelfs Caesar had dat niet gedurfd, al was, toen kort na zijn dood een komeet aan de hemel was verschenen, erkend dat hij onder de goden was opgenomen. In het oosten was het echter sinds Alexander de Grote, “de onoverwinnelijke god”, gebruikelijk heersers al bij hun leven te vereren als goden. De bijnaam van de zojuist genoemde Antiochos IV was bijvoorbeeld Epifanes, “de verschenen god”, en namen als Dionysos of Theos, “god”, waren niet uniek.

Goddelijke komedie

Kleopatra vergeleek zich met de godin Isis en het komt dan ook niet als een verrassing dat Caesarion bijnamen kreeg die hem gelijkstelden aan de zoon van Isis, Horus. Volgens de mythe was Isis’ echtgenoot Osiris vermoord door de kwade god Set, waarna de weduwe haar man uit de dood had doen opstaan en Horus wraak op Set had genomen. Wilde Marcus Antonius in deze wereld succes hebben, dan zou hij medespeler moeten zijn in deze goddelijke komedie. Hij liet zich dus Osiris noemen, alsof hij een herrezen Caesar was. De dochter en zoon van Kleopatra en Marcus Antonius gingen door het leven met de namen Helios en Selene, Zon en Maan.

Dit alles was Octavianus koren op de molen, want hierdoor kon hij zijn rivaal afschilderen als een man die, verliefd op een oriëntaalse maîtresse, zijn waardigheid had verloren en dus geen echte Romein meer was. Een lastercampagne begon, een echte campagne volgde en het zou eindigen in de zeeslag bij Aktion.

[Wordt overmorgen vervolgd]