Het verhaal van de Arabische migraties is steeds hetzelfde: een groep nomaden trekt van het zuiden van het Arabische Schiereiland langs de Wierookroute naar het noordwesten en vestigt zich in de Levant. Wellicht kent u de Midjanieten die (volgens het Bijbelboek Richteren) de tegenstanders waren van Gideon. Die verjoeg ze. Latere migraties waren succesvoller. De Nabateeërs vestigden zich rond Petra en verdreven de Edomieten naar de randen van de Negevwoestijn. De Itureeërs vonden nieuwe woonplaatsen in de Bekaavallei. In de Late Oudheid kwam uit Jemen een stam aan die zich in Syrië bekeerde tot het christendom en nog steeds bestaat in de vorm van de Libanese maronieten.

Migratie volgde op migratie. Een beetje voorspelbaar. Ook de verhalen zijn vaak hetzelfde. Steeds is er een natuurramp in Jemen waardoor steeds mensen op drift raken. Die verlaten dan steeds het Arabische Schiereiland op zoek naar een beter woongebied. Het is een standaardverhaal, een sjabloon. Wat de vraag oproept wat er feitelijk waar is.

Standaardverhalen

Om het complex te maken: dit is bepaald niet het enige antieke standaardverhaal.

• Uit Centraal-Eurazië kennen we een ander. Steeds is er een nomadenstam die onderdrukt wordt door een andere stam, vervolgens is er een jonge prins die met hulp van een derde stam de macht grijpt bij de onderdrukte stam, daarna de onderdrukker verslaat en uiteindelijk zijn eigen stam brengt tot groot aanzien en grote welvaart.
• Uit Griekenland kennen we een ander sjabloon over migratie. Steeds wordt een stad bedreigd, steeds krijgen de bewoners een orakel, steeds varen ze weg, steeds mislukken twee pogingen elders een stad te stichten, steeds ontdekken ze de ware betekenis van het orakel, steeds komen ze op de juiste plaats aan, steeds is er daar strijd, steeds stichten ze een nieuwe stad.
• En dan is er nog een laatantiek sjabloon – u vindt het bij Jordanes, Gregorius van Tours, Paulus de Diaken en zo voort – dat een stam vanaf de randen van de wereld richting Middellandse Zee komt, al migrerend aan beschaving wint en eindigt als de erkende heerser in het land van aankomst.

Het bestaan van standaardverhalen als deze is alleen maar logisch. We hebben immers te maken met een samenleving waarin mensen informatie niet konden controleren. Of het geloofwaardig was of niet, stelden ze niet vast door te onderzoeken of het verhaal correspondeerde met de feiten, maar door te kijken of het leek op soortgelijke verhalen. Dat gold niet alleen voor migratieverhalen. De Romeinen goten de mondeling doorgegeven claim dat Constantijn de Grote een visioen had gehad in een vertrouwde vorm, zodat al tijdens ’s keizers leven vier (misschien vijf) varianten in omloop waren. Die leken allemaal op eerdere verhalen.

Arabische migraties

Wat is er dus waar van al die Arabische migraties? Niets en alles. Dát er migrerende Arabieren waren, is een gegeven. In de Oudheid waren de mensen nu eenmaal mobiel. De grens tussen seizoenmigratie en landverhuizing was vloeiend.

Dat al die migrerende stammen steeds weer na een natuurramp Jemen verlieten, is vanzelfsprekend aanzienlijk minder plausibel. Of eigenlijk: flauwekul. Voor zover we kunnen nagaan hebben Arabischsprekenden vanaf zeker 1000 v.Chr. gewoond in het binnenland van Syrië en Jordanië. Daarvandaan is de expansie gegaan naar het westen en zuiden. Op het Arabische Schiereiland begon men dus pas betrekkelijk laat Arabisch te spreken.

Dat zo vaak wordt verteld dat de Arabieren vanuit Jemen naar het noorden kwamen, heeft er vermoedelijk mee te maken dat Arabieren later vonden dat alles wat goed en écht Arabisch was, uit het zuiden moest komen. Dat gaat terug op de succesvolle propaganda van de Jemenieten die in het Abbasidische Kalifaat (na 750 dus) een steeds belangrijkere rol gingen spelen. Historisch heeft die zuidelijke herkomst geen betekenis, maar het is een invloedrijk frame gebleken, dat pas werd ontkracht door de ontdekking van die tienduizenden inscripties die de laatste tijd zijn gepubliceerd.