Tag: Makkabeeën

Makkabeeën

Daniël 11

On door Jona LenderinginBijbel, Geschiedenis, Jodendom27 reacties
Antiochos IV Epifanes (Altes Museum, Berlijn)

Het is Chanoeka en dat is een mooi moment om het eens te hebben over de Makkabeeënopstand, de revolte van de Joden tegen de Seleukidische vorst Antiochos IV Epifanes. Die had de tempelcultus in Jeruzalem in hellenistische zin aangepast; de joden hadden het uitgelegd als blasfemie en waren in opstand gekomen; dat leidde tot het herstel van de tempelcultus zoals de joden het graag wilden; en dat is wat joden met Chanoeka herdenken.

Over deze tijd hebben we een contemporaine bron: het bijbelboek Daniël. Het gaat bewijsbaar op ouder materiaal terug, maar is even bewijsbaar afgerond in 165 v.Chr. Het bewijs in kwestie is hoofdstuk 11. Hier is, in de Willibrordvertaling, de tekst van een van Daniëls in apocalyptische termen verwoorde toekomstvoorspellingen, onderbroken met commentaar. De diverse “toekomstige” gebeurtenissen zijn in feite verleden (hindsight as foresight), tot de tekst aan het einde begint te ontsporen. Dat is het moment waarop de auteur werkelijk begint te voorspellen wat hij dacht dat zou gaan gebeuren – en wat in feite niet gebeurde. Dat biedt een manier om de tekst te dateren rond 165 v.Chr.

Lees verder “Daniël 11” →

De joden & christenen van Tom Holland (2)

On door Jona LenderinginChristendom, Geesteswetenschappen, Geschiedenis, Jodendom5 reacties
De sarcofaag van de gemartelde Makkabeeënbroers (St Andreas, Keulen)

Tom Holland over farizeïsme

Ik legde al uit dat Tom Holland (a) het christendom origineler en onjoodser presenteerde dan het feitelijk was als hij stelt dat een godgeworden mens iets nieuws was en dat hij (b) het jodendom ten onrechte reduceert tot boekengeloof. Zijn christelijke visie op het jodendom hindert hem vaker. Hij schrijft bijvoorbeeld dat de bepalingen in de Wet van Mozes over de priesterlijke reinheid niet alleen golden voor de priesters maar voor alle kinderen van Israël. Dit is farizeïsme en daarom een voorloper van het rabbijnse jodendom, maar mag niet worden gegeneraliseerd. In elk geval Jezus’ halachische opvattingen wijken hier sterk van af en Paulus zou zich er weinig van aantrekken. Het christendom is niet ontstaan omdat de gelovigen braken met de Wet van Mozes, maar omdat ze (net als veel andere joden) de farizese innovatie afwezen.

Holland noemt de Wet famously strict, wat perfect aansluit bij de aloude christelijke framing van het jodendom, namelijk dat de Wet iets was wat moest worden overwonnen, terzijde geschoven en vervangen door een liefdesgebod. Een historicus kan deze christelijke polemiek tegen het jodendom vanzelfsprekend niet zomaar overnemen als historisch feit. Dat zou naïef positivisme zijn.

Lees verder “De joden & christenen van Tom Holland (2)” →

Geweld in Judea (2)

On door Jona LenderinginGeschiedenis, Jodendom, Romeinse Keizerrijk6 reacties
De militaire expansie van het Hasmonese tempelstaatje
De militaire expansie van het Hasmonese tempelstaatje

Ik begon gisteren een reeks over oorlog in het antieke Judea. Ik presenteerde u een geestdodend saaie reeks van gewelddadige conflicten om u te tonen dat oorlog destijds meer dan bij ons een realiteit was. Je hoefde daarbij niet rechtstreeks door het geweld getroffen te zijn om de gevolgen te ondervinden. Een mooi voorbeeld is de passage uit de Bergrede waarin Jezus verwijst naar een soldaat die van een voorbijganger kon eisen dat deze een deel van de bagage zou dragen: “als iemand u dwingt een mijl te gaan, ga dan twee mijlen.” Toen Jezus werd gekruisigd, eisten de soldaten dat een zekere Simon van Kyrene, die net van zijn akker naar Jeruzalem kwam lopen, het kruis zou dragen.

Wij hebben geen idee wat de nabijheid van geweld met mensen doet, maar het is moeilijk voorstelbaar dat het géén mentale gevolgen heeft. Het lijkt me denkbaar dat de drempel om geweld toe te passen erdoor werd verlaagd. Ouders sloegen hun kinderen, lijfstraffen als geseling waren gangbaar en in het uiterste geval volgde executie. Dit kan niet anders dan psychische consequenties hebben gehad. (Ik zou er graag meer over willen weten maar het meeste van wat ik in mijn studie en daarna heb gelezen op het snijvlak van psychologie en geschiedenis bestond uit een slaapverwekkende herhaling van dezelfde zetten, waarbij de ene geleerde riep dat moderne psychologische concepten toepasbaar zijn op de Oudheid en de andere geleerde zegt dat de maatschappelijke verhoudingen destijds te anders waren.)

De tweede van mijn tien stellingen ligt in het verlengde van de stelling dat geweld in de Oudheid een realiteit was.

2. Oorlog was acceptabel maar het jodendom maakte wel regels

Lees verder “Geweld in Judea (2)” →

De Syrische Oorlogen

On door Jona LenderinginGeschiedenis, Hellenisme, Klassieken, Oud Egypte4 reacties

grainger

Anders dan u bij de titel van deze post verwacht, gaat dit stukje niet over de trieste reeks gevechten in het huidige Syrië. Het gaat over een serie conflicten die in de derde en de tweede eeuw v.Chr. werden uitgevochten tussen het Ptolemaïsche en het Seleukidische Rijk, twee staten die, zoals de trouwe lezers van deze kleine blog inmiddels weten, waren ontstaan na de dood van Alexander de Grote. Een Macedonisch-Griekse elite kreeg in die nieuwe koninkrijken de macht over en moest daar in feite van voren af aan beginnen.

De negen oorlogen zijn een vergeten onderwerp, nog méér vergeten dan het toch al zo vergeten Seleukidische Rijk. Niet alleen waren er weinig veldslagen waarop de antieke historici zich konden uitleven, veel belangrijker is dat tegelijkertijd Rome bezig was het Middellandse Zee-gebied te verenigen, een proces dat veel duurzamer resultaten zou hebben dan de oorlogen in het oosten. In The Syrian Wars breekt J.D. Grainger er een lans voor wat meer aandacht te geven aan de eindeloze conflictenreeks, die draaide om het bezit van Koile Syria, “het holle Syrië” ofwel de vallei van de Jordaan en de Bekaa. De conflictenreeks, zo betoogt Grainger, was heel belangrijk, omdat ze de directe aanleiding vormde voor de staatsvorming in zowel het Ptolemaïsche als het Seleukidische Rijk. Grainger duidt de ontwikkeling van een staatsapparaat, bedoeld om de oorlogsinspanning voort te zetten, aan als “competetive development”.

Lees verder “De Syrische Oorlogen” →

Interview Jim West

On door Jona LenderinginBijbel, Christendom, Geesteswetenschappen, Geschiedenis, Literatuur, Wetenschapscommunicatie11 reacties
West en Zwingli
Jim West en Zwingli

Wie schrijft over religie, heeft in elk geval altijd stof. Hij loopt echter ook altijd tegen hetzelfde probleem aan: er wordt zó verschillend gedacht over het hogere, dat het erg moeilijk is de ideeën van de ene gelovige uit te leggen aan een andere gelovige of aan een ongelovige. Daar komt nog bij dat de gemiddelde gelovige zijn eigen plan trekt en zich weinig gelegen laat liggen aan de officiële leer (zoals). Dit gebeurt bovendien vaker en vaker: we hebben een periode achter de rug van ontkerkelijking, waarin de officiële kerken met hun doordachte systemen zijn vervangen door ietsisme.

Dat wordt doorgaans beschouwd als een groei naar meer tolerantie – en daarvoor valt zeker iets te zeggen – maar er kleeft een nadeel aan. Ietsisme is minder doordacht en als mensen hun eigen visie niet goed kennen, wordt het moeilijker andere opvattingen te begrijpen. De ietsistische Nederlanders, voor wie religie een kwestie van “leven en laten leven” is, en atheïstische Nederlanders, die niets van religie willen weten, kunnen zich geen houding geven ten opzichte van mensen voor wie religie allesoverheersend is. Het is denkbaar – al weet ik niet hoe ik het zou moeten bewijzen – dat tolerantie via overreactie omslaat in haar tegendeel. Indien dit zo is, dan kan theologie een nuttig vak zijn om begrip op te bouwen – een begrip dat overigens geen tolerantie hoeft te zijn en zeker geen acceptatie.
Lees verder “Interview Jim West” →

Makkabeeën in Rome?

On door Jona LenderinginArcheologie, Geschiedenis, Hellenisme, Jodendom, Middeleeuwen, Romeinse Republiek
Blad uit het Leidse handschrift met de tekst van Makkabeeën

In de jaren zestig van de tweede eeuw v.Chr. woedde in Judea een grote opstand tegen de Seleukidische koning Antiochos IV Epifanes, die het joodse geloof wilde onderdrukken. Deze revolte staat bekend als de Makkabeeënopstand, genoemd naar de strijders die deze nom de guerre droegen. Het woord zou “hameraars” kunnen betekenen, maar zeker is dat allerminst. Als u meer over de opstand wil weten, moet u dit stuk lezen. De revolte eindigde met de onafhankelijkheid, die internationale erkenning kreeg middels een of twee staatsverdragen met Rome.

Er zijn twee bronnen over, 1 Makkabeeën en 2 Makkabeeën. In de Middeleeuwen waren ze buitengewoon populair. Als strijders tegen het ongeloof waren de Joodse krijgers een mooi model voor de Kruisridders. In feite las men de boeken als een soort ridderromans. (Het plaatje toont een schitterend geïllustreerd handschrift uit Leiden.) Er was ook handel in Makkabese relikwieën. Enkele strijders zouden begraven liggen in Sankt Andreas te Keulen (meer).

Lees verder “Makkabeeën in Rome?” →

Makkabeeën en methode (4)

On door Jona LenderinginBijbel, Geesteswetenschappen, Geschiedenis, Jodendom, Methodologie en theorie2 reacties
Donald Rumsfeld

[Dit is het vierde deel van een artikel dat deze maand ook valt te lezen in Kleio. Het eerste deel is hier. In het voorafgaande heb ik gewezen op allerlei tegenspraken.]

Een verhaal vol tegenspraken – so what? Wordt de historicus daarmee niet altijd geconfronteerd? Inderdaad, maar dat is de pointe niet van dit stuk, dat in feite niet gaat over de Makkabeeënopstand maar over de omgang met strijdige bronnen.

Lees verder “Makkabeeën en methode (4)” →

Makkabeeën en methode (3)

On door Jona LenderinginBijbel, Geschiedenis, Jodendom
Blad uit een Leids manuscript over de Makkabeeën

[Dit is het derde deel van een artikel dat deze maand ook valt te lezen in Kleio. Het eerste deel is hier. Ik beschreef de aanleiding van de opstand en de uitbraak daarvan, en wees op tegenspraken tussen onze bronnen.]

De twee Makkabeeënboeken zijn het eens over de leider van de opstand: Judas de Makkabeeër. (Voor de bijnaam bestaat geen bevredigende uitleg.) Er is ook consensus dat zijn eerste tegenstander de garnizoenscommandant van Jeruzalem was, Apollonios. Volgens 1 Makkabeeën probeerde deze, met troepen uit Samaria, Judas aan te vallen, en werd hij verslagen. 2 Makkabeeën meldt daarentegen dat Judas in Jeruzalem was toen Apollonios de stad binnentrok met zijn garnizoen van Mysische soldaten. Judas zou zijn gevlucht.

Lees verder “Makkabeeën en methode (3)” →

Makkabeeën en methode (2)

On door Jona LenderinginBijbel, Geschiedenis, Jodendom
Antiochos IV Epifanes (Bodemuseum, Berlijn)

[Dit is het tweede deel van een artikel dat deze maand ook valt te lezen in Kleio. Het eerste deel is hier; ik beschreef daarin hoe in Judea het hogepriesterschap in opspraak raakte en hoe de bevolking werd geconfronteerd met belastingverhoging.]

Tot hier is alles eenduidig. We beschikken over een redelijke bron, het al genoemde Tweede boek Makkabeeën, dat is geschreven rond 124 v.Chr. Daarnaast is er informatie te vinden in de Joodse  Oudheden van Flavius Josephus, die de tekst citeert van de door Antiochos III toegestane belastingverlaging. Zo kunnen we reconstrueren hoe Judea afgleed naar een burgeroorlog, die bekend is komen staan als de Makkabeeënopstand.

Deze vormt het onderwerp van meer bronnen: het Eerste boek Makkabeeën, ruwweg even oud als het tweede, en het Bijbelboek Daniël, dat geschiedverhalen vertelt in de vorm van apocalyptische profetieën. Dat maakt deze tekst wat duister, maar van de andere kant: vanaf een bepaald moment gaat de als voorspelling gepresenteerde geschiedenis over in pure speculatie, en dat moet het moment zijn waarop de auteur schreef. Daniël is een contemporaine bron.

Lees verder “Makkabeeën en methode (2)” →

Makkabeeën en methode (1)

On door Jona LenderinginBijbel, Geschiedenis, Jodendom, Klassieken
Alexander de Grote (Museo Barracco, Rome)

In 332 v.Chr. voegde Alexander de Grote Judea toe aan zijn groeiende rijk. Vergeleken met zijn eerdere en latere veroveringen was het geen belangrijke aanwinst, maar dat veranderde na zijn dood, toen zijn kolonel Ptolemaios een koninkrijk voor zichzelf begon in Egypte. Dat land kan alleen over zee en door de woestijn worden benaderd en was daarom betrekkelijk eenvoudig te verdedigen, maar Ptolemaios nam het zekere voor het onzekere en bezette ook de plaatsen waar aanvallers zich konden voorbereiden, zoals het “Holle Syrië”, ruwweg het huidige Israël en Libanon. Ineens was Judea van groot strategisch belang.

De verdediging van Egypte was nog actueel ook. Niet alleen was er een potentiële aanvaller, hij was ook machtig en bezat een motief. Seleukos, een andere kolonel uit het leger van Alexander, gold als diens rechtmatige opvolger in Azië. Omdat Ptolemaios Seleukos ooit had geholpen, achtte deze het oneervol een oorlog te ontketenen, maar de afstammelingen van de twee mannen trokken in de derde eeuw niet minder dan vijf keer ten strijde. Uiteindelijk wist Antiochos III de Grote, een betachterkleinzoon van Seleukos, het Holle Syrië te veroveren.

Lees verder “Makkabeeën en methode (1)” →