Vandaag rond ik mijn reeks stukjes over het Byzantijnse Rijk af met een lief verhaaltje over de bovenstaande gravure, gemaakt door de Beierse schilder Johann Michael Wittmer, die in 1833 Athene bezocht, één jaar nadat de Beierse prins Otto de eerste koning was geworden van het onafhankelijke Griekenland. U herkent links de Akropolis met het Parthenon, in het centrum de Boog van Hadrianus en in de voorgrond de Tempel van Zeus.
Wellicht ziet u wat er mis is: op de dwarsbalk boven de enorme zuilen staat een rare structuur die daar onmogelijk kan behoren. Het past eenvoudigweg niet in een Griekse tempel en bij een latere restauratie is dit uitstulpsel, de hut van een pilaarheilige à la Simeon de Styliet, verwijderd. Aan het begin van de twintigste eeuw waren er in Athene nog oude mensen die zich uit hun jeugd de pilaarheilige herinnerden.
Maar de hut is dus weggehaald en de reden is vrij simpel: de Grieken leggen al sinds hun onafhankelijkheid bij hun erfgoedbeheer de nadruk op het klassieke erfgoed. Zo’n middeleeuwse pilaarbijter paste daar niet in.
Het probleem is dat dit wel degelijk óók erfgoed is. Ik blogde al eens eerder over een soortgelijk voorbeeld: de kerk die was gebouwd in het Parthenon. Alle Byzantijnse toevoegingen zijn verwijderd uit de door Perikles gebouwde tempel. Dat is een keuze die je kunt maken, maar het blijft een keuze.
En het is symbolisch. Het Byzantijnse Rijk is in de geschiedschrijving nogal marginaal bedeeld. Om niet te zeggen: verwijderd. Een rijk dat het een millennium heeft uitgehouden, wordt beschreven met stereotypen over eindeloos verval. De rijke cultuur – denk aan de fabelkwatrijnen en het inzicht in de zwaartekracht – wordt beschreven als onorigineel of decadent. Wat in feite de geschiedenis is van een enorm rijk, dat zich eeuwenlang uitstrekte van de Adriatische Zee tot aan de Eufraat en van de Taurus tot de Balkan, wordt gereduceerd tot het verhaal van een reeks keizers en één stad. Er zijn in de wetenschappelijke literatuur allang correcties op, maar bij het grote publiek blijft het Byzantijnse Rijk slecht bekend.
Hier is nog even een overzicht van mijn krabbels:
- Constantijns stad
- Kerkelijk twisten
- Simeon de Styliet
- Zwaartekracht
- Menorah
- Zijde
- Walvis
- Topiek
- Oude wijsheid
- Een IJslander in Constantinopel
- Bogomielen
- Fabels
- Paulus Tagaris
Meer lezen over het Byzantijnse Rijk?
Een traditionele, goed-geschreven geschiedenis van het Byzantijnse Rijk is Julius Norwichs History of Byzantium (1: The Early Centuries, 1989; 2: The Apogee, 1992; 3: The Decline and Fall, 1995), waarvan ook een korte versie bestaat, A Short History of Byzantium (1997). Het frame dat Byzantium een millennium van verval is, wordt kundig doorbroken, maar het blijft grotemannengeschiedenis over de keizers van Constantinopel.
Breder opgezet is Timothy E. Gregory, A History of Byzantium (2010²). Voor de kunstgeschiedenis is er Peter Van Deun, Byzantium. Een spektakel van kunst en cultuur (2010). Een slecht boek over militaire geschiedenis is The Grand Strategy of the Byzantine Empire van Edward Luttwak, die slachtoffer is van het idee dat geschiedenis relevant moet zijn en die dus het verleden vervalst. Dat gebeurt in dit boek wel heel opvallend en mijn recensie had, in terugblik, dodelijk behoren te zijn. Voor de vroeg-Byzantijnse godsdiensttwisten is er nu Uit de diepten van de hel van Marcel Hulspas.
Heel toegankelijk zijn de boeken van Hein van Dolen, een geboren verteller: Een kleine geschiedenis van het Byzantijnse Rijk (bespreking; een heel fijne allereerste kennismaking) en Passie, intriges en politiek. Spraakmakende keizerinnen van Byzantium (bespreking). Het boek dat ik iedereen echter het meest zou aanraden is William Dalrymples From the Holy Mountain (bespreking), dat weliswaar niet echt gaat over het Byzantijnse Rijk, maar een adembenemend verslag biedt van een reis langs het afstervende Byzantijnse erfgoed in het Midden-Oosten.
Leuk om volgende week bij die tempel aan de gymnasiasten te vertellen.
Sowieso vind ik die verwijderdrift zo zonde: Romeinse arena’s die vol met huizen en kerken stonden, een kerk in de Porta Nigra, het is zo jammer dat je dergelijk hergebruik ongedaan maakt vanwege een bepaald ideaalbeeld (los van het feit dat je gewoon historische, monumentale huizen en kerken hebt afgebroken).
Maar dan hadden we geen opera’s en concerten (Bob Dylan in mijn geval) in de Arena van Verona gehad! En toen de Egyptische tempels werden ontdekt lagen ze half onder het zand en was de andere helft volgebouwd met huisjes. Nee, dan toch maar wat verwijderdrift.
Ik denk dat het op zich niet erg is dingen te veranderen, maar ik vermoed ook dat het is doorgeslagen. Het is één van de twee kanten van dezelfde ontwikkeling: dat we het verleden niet langer nemen om onze ideeën te toetsen, maar willen beleven/ervaren. Daarvoor moet het worden teruggebracht naar één moment uit het verleden. De andere kant van deze ontwikkeling is dat we dingen gaan toevoegen.
https://mainzerbeobachter.com/2017/11/01/de-wikipedisering-van-het-erfgoed/
Dat doen ze ook in Egypte, waar met genoegen wordt afgewacht dat de Romeinse frescos verdwenen zijn en de onderliggende Egyptische weer te voorschijn komen.
Het is dubbel zo spijtig als zoiets volledig ongedocumenteerd gebeurt; in Keulen heeft men na de oorlog volledige middeleeuwse wijken ‘weggeschraapt’ om bij de leuke Romeinse sporen te komen.
Nu zijn die inderdaad vaak prachtig, maar de stad was in de middeleeuwen zo mogelijk nog belangrijker dan in de Romeinse Tijd… en die info is voorgoed verloren…
Het is in Rome ook gebeurd. Het Forum Romanum en de Keizerfora zijn, in de huidige vorm, een fascistische etalage, ontdaan van alle middeleeuwse resten.
In Keulen kunnen ze nog zeggen dat een stadscentrum dat voor 90% was gebombardeerd onherstelbaar was. In Rome geldt dat excuus niet.
@Jona: Oudheidkunde is wetenschap. Maar Geschiedenis is vooral politiek en propaganda. Altijd geweest. De koningen/veroveraars/whatever van deze wereld zijn niet bezig geweest om hun ideeën aan hun voorgangers te toetsen; ze namen simpelweg over wat ze konden gebruiken en gaven een flinke spin aan hun daden als koning/veroveraar/whatever. Alles ter meerdere eigen glorie, later werd ook de nationale glorie meegenomen. Dus wordt geschiedenis ook ingezet om een wenselijk nationaal zelfbeeld te creëren, simpel zat. Zolang er genoeg nationale trots en geld is om dat te doen gaat dat op de meeste plekken in de wereld niet veranderen. Er zal een discrepantie blijven tussen oudheidkunde en geschiedenis.
Nee, dat ben ik niet met je eens. De geschiedwetenschap dient ertoe voorbij de politieke waan van de dag te kijken. Dat dat niet altijd gebeurt is een andere zaak; we moeten echter naar kwaliteit blijven streven.
En dat ben ik dan weer met jou eens. Maar Geschiedenis als propaganda is een zo verleidelijk wapen dat ik bang ben dat het onuitroeibaar is.
Het één sluit het ander niet uit. Kerncentrales en windmolens zijn politiek. Ze zijn ook natuurkunde, op allerlei manieren.
Er bestaat zelfs nog een – welhaast Byzantijnse – foto van die tempel-met-hut:
https://4.bp.blogspot.com/-kh_Flanno-Y/UdwY8hJhXOI/AAAAAAAAjwE/QOBRmX_H1_I/s1600/michael+last.jpg
Geweldig!
Nog duidelijker:
https://static.boredpanda.com/blog/wp-content/uploads/2018/09/ancient-ruins-mystery-temple-olympian-zeus-athens-5ba35e4633308__700.jpg
Prachtig hè
Nog best comfortabel voor pilaarheiligdom
Ik zou gek worden als ik mijn leven lang moest verblijven in een bushokje… Maar misschien moet je ook wel gek zijn om pilaarheilige te worden. Of is er een menstype dat bereid zo ver te gaan.
Ik moet er ook niet aan denken, maar ik dacht dat die pilaarheiligen in de open lucht moesten blijven
Even praktisch: hoe ging dat met de stoelgang? Gewoon de kont buiten het hok steken? Werd het eten naar boven gehesen in een mandje? En wie bracht dat eten? Werd de kluizenaar als hij overleed weggehaald of bleef hij gewoon liggen tot een volgende de botten naar beneden gooide en zijn plek innam? (Ik weet niet meer van pilaarheiligen dan wat ik in Jan van Aken las) Bracht een pilaarheilige inderdaad een schare mensen op de been zoals ik in van Aken las? (Heerlijk boek overigens) Kwam zo´n persoon ooit naar beneden? Zijn er ook vrouwelijke pilaarheiligen geweest of lieten die zich bij voorkeur inmetselen in een kluis bij een brug o.i.d.?
Excuus, ik zie dat een aantal vragen al deels wordt beantwoord in de blog over Symeon de Styliet. Die was me om de een of andere reden ontgaan.
“Het Byzantijnse Rijk is in de geschiedschrijving nogal marginaal bedeeld. Om niet te zeggen: verwijderd.”
Misschien vanwege die volkomen achterhaalde traditie om een politiek gemotiveerde keuze van een Duitser te volgen, en het niet het Romeinse rijk te noemen?
Maar je kent mijn bedenkingen, ik zeur er vaak genoeg over. 😊
Hoe Romeins is een rijk waarvan Rome niet de hoofdstad is, het rooms-katholicisme niet de religie en het Latijn niet de voertaal?
Omdat ze zichzelf ook Romeins noemden, en omdat er niet ‘opeens’ een Byzantijns Rijk was maar het gewoon een rijksdeel betrof dat wél overeind bleef in de 5e eeuw. Het Grieks was sowieso al de voertaal in de oostelijke helft, en qua religie was er in het westen ook geen één christelijke kerk (en het schisma tussen oost en west was pas eeuwen later). Zelfs de Turken noemden een van hun rijkjes ‘Rum’ vanwege de verwijzing naar de Romeinen.
3. Dankzij alle veroveringen was Latijn al geruime tijd voor het verlies van het Westelijke Deel niet de voertaal in grote delen van het Rijk.
2. Dan regeerde Augustus evenmin over een Romeins rijk.
1. Dan hield het Romeinse Rijk op te bestaan ergens in de 4e eeuw, dankzij keizer Constantijn.
Leuk weetje: zelfs Turkse moslims konden zich als erfgenaam van het Romeinse Rijk zien.
https://nl.wikipedia.org/wiki/Sultanaat_van_R%C3%BBm
Nou Frans, daarom dus 😉
Over ruïnes, het Romeinse Rijk en de kern van geschiedenis schrift Bomans op onnavolgbare wijze in ‘De ideale toerist’.
Behalve de boeken over het Oost-Romeinse rijk, die Jona noemt, wil ik hier een voor mij als historisch geïnteresseerde zeer boeiend boek noemen. Het is geschreven door Judith Herrin, historica op het gebied van middeleeuws Europa onder de titel “Byzantium, het verrassende leven van een middeleeuws rijk”. (ISBN 978 90 5460 157 9) Zij geeft een in mijn ogen zeer volledig overzicht van de 1000-jarige geschiedenis van het rijk en besteedt aandacht aan de diverse aspecten van het rijk, de economie, de Griekse orthodoxie, het iconoclasme en de 4e kruistocht, waarbij Konstantinopel door de kruisvaarders werd ingenomen en een Latijns Keizerrijk gevestigd werd. Ook komt aan de orde het feit, dat het Oost-Romeinse rijk rond 700 de islamitische veroveringen richting Europa een halt heeft toegeroepen, een feit, waaraan in West-Europa maar weinig aandacht wordt gegeven, omdat hier Karel Martel alle eer krijgt.
De (zuid)oostgrenzen van Europa zijn onze blinde vlek. Het heeft jaren geduurd voor ik dat in de gaten kreeg. Een beetje begrip voor alle trauma´s in die regio´s -waar wij Atlantisch gerichte westerlingen nauwelijks oog voor, of weet van, hebben want: blinde vlek- zou de verhoudingen goed doen.
En die regio is ook erg interessant, met allerlei oude, bijna vergeten taalgebiedjes en volkeren.
G. Thole-Beishuizen, De geschiedenis van Byzantium, (Bussum 1966). Wetenschappelijke waarde gering, maar pakkend geïllustreerd door Hans G. Kresse, en verdiend daarom niet de vergetelheid, https://www.boekwinkeltjes.nl/s/?q=g.+thole-beishuizen+de+geschiedenis+van+byzantium&t=1&n=1&from=header
Verdient daarom niet de vergetelheid, sorry.
De kwestie van de benaming van hetbonderwerp kan onvermoede hartstochten oproepen, bijvoorbeeld http://friesian.com/notcall.htm
(Herhaalde waarschuwing: dit komt van de zeer omvangrijke website van de auteur Kelly L. Ross, Friesian.com. Ross geeft enorm veel informatie over geschiedenis en nog veel meer, maar is een zeer aparte snuiter, een gepensioneerde Amerikaanse filosofieprof met een rechts-libertaire overtuiging die overal nare marxisten, cultuurrelativisten e.d. ziet.)