Tag: Bataven

De slag aan de Nijl (1)

On door Jona LenderinginGeschiedenis, Hellenisme, Klassieken, Oud Egypte, Romeinse Republiek1 reactie
Een Bataafse ruiter steekt met twee paarden een rivier over. Gewoon te zien in het Valkhofmuseum, Nijmegen, dus het heeft weinig met de slag aan de Nijl te maken.

Als ik dit blogje over de slag aan de Nijl begin met de constatering dat het 26 maart was in het jaar waaraan Quintus Fufius Calenus en Publius Vatinius als consuls hun naam zouden geven, en als ik dat omreken naar 5 februari 47 v.Chr. op onze kalender, dan weet u dat u bent beland in een  aflevering van het feuilleton “Wat deed Julius Caesar vandaag gisteren 2069 jaar geleden?”

Zoals we eergisteren zagen was hij, na maandenlang belegerd te zijn geweest in het koninklijk paleis in Alexandrië, eindelijk in staat vrijuit te bewegen, want zijn tegenstanders hadden de blokkade opgeheven. De Egyptische troepen waren namelijk zuidoostwaarts getrokken om het leger van Mithridates van Pergamon, dat Caesar kwam ontzetten, te verslaan vóór het contact kon maken met dat van Caesar. Het Egyptische plan mislukte en Caesar en Mithridates voegden hun legers samen.

Waar dit alles zich afspeelde, we weten het niet. Het moet ergens ten zuidoosten van Alexandrië zijn geweest, dus in de richting van het huidige Cairo. De meanderende Nijl heeft de afgelopen twee millennia immers nogal wat klei afgezet. Kromayer & Veith meenden de diverse locaties nog te kunnen herkennen op Britse landkaarten, maar ik ben wat minder optimistisch over de mogelijkheid de gevechtsplaatsen terug te vinden.

Lees verder “De slag aan de Nijl (1)” →

Vragen rond de jaarwisseling (4)

On door Jona LenderinginArcheologie, Geschiedenis, Lage Landen, Middeleeuwen, Romeinse Keizerrijk, Romeinse Republiek3 reacties
Een moderne abacus in Kokand, vrijwel onveranderd sinds de Oudheid.

Stuur uw vragen maar in, schreef ik, en wie weet of ik ze beantwoorden kan rond oud en nieuw. Eerdere afleveringen hier, hier en hier.

16. Vraag via de blog: Waarom hadden de Romeinen zo onhandig getallensysteem?

Daarop zijn twee tegenstrijdige antwoorden mogelijk. Het ene: de Romeinse cijfers zijn niet zo onhandig. Kijk maar eens hoe snel mensen op een abacus kunnen rekenen met vijf- en tientallen. Het tegengestelde antwoord: het is inderdaad een ramp, net als de Griekse cijfers/letters. En het is hun eigen Romeinse schuld. Toen keizer Trajanus de culturele hoofdstad Babylon innam, had men daar de nul al ontdekt. De veroveraar begreep het belang niet en de Romeinen namen deze vorm van plaatsnotatie niet over.

Lees verder “Vragen rond de jaarwisseling (4)” →

Voorouders

On door Jona LenderinginArcheologie, Germanië, Geschiedenis, Lage Landen, Middeleeuwen, Nederlands, Romeinse Keizerrijk27 reacties
De Bataafse ruiter Imerix (Archeologisch Museum, Zadar)

Ik heb weleens geschreven over de boeken van Luit van der Tuuk, de conservator van het (momenteel wegens verhuizing helaas gesloten) Museum Dorestad in Wijk bij Duurstede. Prima boeken over de doorgaans onderbelichte maar o zo belangrijke Late Oudheid en Vroege Middeleeuwen. Op een van de laatste dagen van het afgelopen jaar kreeg ik n.a.v. een van mijn stukjes een vraag voorgelegd.

Van der Tuuk merkt namelijk ergens op dat we de mensen die in de Romeinse tijd in de Lage Landen woonden onze voorouders niet kunnen noemen. Mijn correspondent vroeg zich af hoe dat zo kon zijn. Als je familie al een paar eeuwen in het rivierengebied woonde, zo schreef hij, dan was het toch niet uitgesloten dat er een directe Bataafse voorouder in de stamboom was, iemand die hier al in de Romeinse tijd leefde? Was dat niet waarschijnlijk?

Lees verder “Voorouders” →

Romeinen en Bataven

On door Jona LenderinginGeschiedenis, Klassieken, Lage Landen, Literatuur, Romeinse Keizerrijk8 reacties
Een Bataafse ruiter, of althans een Bataaf met twee paarden (Valkhofmuseum, Nijmegen)

Wie zich bezighoudt met de wereld van de oude Babyloniërs, Egyptenaren, Grieken, Joden en Romeinen ontdekt al snel dat we erg weinig gegevens hebben. De teksten zijn niet geschreven om mensen in 2017 te informeren; de ruïnes zijn precies dat – ruïnes, overblijfselen van gebouwen die er niet langer zijn. Er zijn echter een paar onderwerpen waarbij het met de dataschaarste meevalt, zoals de krijgsgeschiedenis van het Romeinse keizerrijk. Antieke auteurs schrijven veel over oorlog, honderden inscripties helpen bij de reconstructie van de regimentsgeschiedenis en archeologen hebben slagvelden en forten opgegraven. Omdat er betrekkelijk veel informatie is over oorlog, begrijp je waar het gemakzuchtige denkbeeld vandaan komt dat de Romeinen zo krijgszuchtig waren.

Het grote aantal bronnen en de goed ontsloten vondsten stellen de schrijver van een roman over de Romeinse krijgsgeschiedenis in staat het verleden enigszins adequaat weer te geven. De Britse auteur Anthony Riches schreef al een reeks boeken over Romeins Brittannië en voegde daar onlangs nog de “Centurions Trilogy” aan toe over de Bataafse Opstand. De boeken zijn grotendeels gebaseerd op de Historiën van de Romeinse auteur Tacitus, maar Riches is gewiekst genoeg om nevenplots toe te voegen en enorme delen uit Tacitus’ relaas samen te vatten, bijvoorbeeld door een soldaat een bepaalde gebeurtenis te laten melden aan zijn superieur.

Lees verder “Romeinen en Bataven” →

Imerix de Bataaf

On door Jona LenderinginArcheologie, Geschiedenis, Klassieken, Lage Landen, Museumstuk, Romeinse Keizerrijk21 reacties
Grafsteen van Imerix (Archeologisch museum Zadar)

En dan sta ik in een museum en dan sta ik dus ineens te stuiteren. De inscriptie hierboven stond erbij en keek ernaar.

Wat is er zo bijzonder? Eerst maar even de tekst. Er staat:

IMERIX SERVOFR-
EDI F BATAVOS
EQ ALA
…ISPANO
…NNOR XXVIII
STIP VIII
…S E

Als we de afkortingen uitschrijven, enkele beschadigde letters aanvullen en een spelfout corrigeren, staat er

Lees verder “Imerix de Bataaf” →

Tacitus’ Bataven

On door Jona LenderinginGeschiedenis, Klassieken, Lage Landen, Romeinse Keizerrijk11 reacties
Twee Bataven te paard, of een Bataaf met twee paarden (Valkhofmuseum, Nijmegen)

Vandaag een kort fragment uit de Germania van de Romeinse auteur Tacitus. Het maakt deel uit van een opsomming van stammen uit het gebied ten oosten en noorden van de rivier de Rijn.

De Bataven vallen van al deze volken het meest op door moed. Ze bewonen geen groot stuk van de oever, maar een eiland in de Rijn.

Lees verder “Tacitus’ Bataven” →

Wij Batavieren (1)

On door Jona LenderinginGeesteswetenschappen, Germanië, Geschiedenis, Klassieken, Lage Landen, Middeleeuwen, Nederlands, Romeinse Keizerrijk12 reacties
Het traditionele beeld van de Oudheid, waarin veel aandacht was voor de Germanen, was nog dominant in de jaren negentig, toen Wim de Bie deze elpee maakte. Als Hagenaar kon hij zich even makkelijk associëren met het even verderop gelegen Romeinse Forum Hadriani, maar hij koos ervoor zich te zien als Cananefaat.
Het traditionele beeld van de Oudheid, waarin veel aandacht was voor de Germanen, was nog dominant in de jaren negentig, toen Wim de Bie deze elpee maakte.

Ik heb op deze kleine blog al een paar keer gewezen op het revolutionaire karakter van de aandacht die momenteel wordt gegeven aan de limes. Dertig jaar geleden had slechts een enkeling ervan gehoord. De Romeinse rijksgrens is “op de kaart gezet” – een cliché dat ik niet meer horen wil – met de Monumentenwet 1988 en vervolgens gecanoniseerd door de Commissie-Van Oostrom. Het gaat om een breuk met het traditionele beeld van de Nederlandse Oudheid, waarin vanouds niet de Romeinen centraal staan maar de Germanen. De Eburonen en de Bataven dus, en de Cananefaten, Chamaven, Friezen en Franken.

Hoewel ik de voordelen van het nieuwe geschiedbeeld herken, denk ik dat het niet zal beklijven. In de jaren tachtig ijverden de historici voor een soortgelijke aanpassing van ons beeld van de Patriottentijd, maar bij de recente herdenking van “tweehonderd jaar koninkrijk” klonk weer het aloude “de Patriotten waren de NSB-ers van Napoleon”. Tenzij de limes-organisaties gaan uitleggen waarom de limes een beter geschiedbeeld is dan het traditionele, kunnen we erop rekenen dat Nederland de limes over dertig jaar nog steeds niet zal herkennen als het eigen verleden en dat het project zal worden beschouwd als even nep als de visualisaties die momenteel aangeven waar ooit iets Romeins is geweest. De limessamenwerking zal eindigen met de reputatie een speeltje te zijn geweest voor projectontwikkelaars en werkverschaffing voor archeologen, die vaderlands verleden inruilden voor een Europees construct.

Lees verder “Wij Batavieren (1)” →

Germanenmasker

On door Jona LenderinginArcheologie, Germanië, Geschiedenis, Klassieken, Literatuur, Museumstuk, Romeinse Keizerrijk
Masker van een Germaan
Masker van een Germaan

Een geintje van de pottenbakker ben ik:
masker van een rossige Bataaf.
Jij zult om mijn gelaat wel moeten lachen…
kinderen jaag ik stuipen op het lijf!

Het gedichtje is van de Romeinse dichter Martialis (Epigrammen 14.176), de vertaling is van Vincent Hunink, het masker is te zien in het British Museum en ik heb geen tijd voor een langer stukje – dus dit was de zeventigste aflevering in mijn reeks museumstukken; een overzicht is hier.

Fascistische Romeinen

On door Jona LenderinginArcheologie, Geesteswetenschappen, Geschiedenis, Klassieken, Romeinse Keizerrijk, Romeinse Republiek8 reacties
Romeins mannenportret uit Egypte (Antikensammlung, Munchen)

Het leukste verschil tussen enerzijds blogs en nieuwssites als Sargasso en anderzijds de traditionele media, is de mogelijkheid dat lezers direct reageren. Sommige stellen leuke vragen, zoals Qwerty deed toen ik maandag op Sargasso terloops opmerkte dat het momenteel de Romeinenweek is. ‘Welke onverlaat komt er op het idee een Romeinenweek in te stellen?’ vroeg Qwerty, om er met enig retorisch geweld aan toe te vroegen ‘Een rechts-radicale fascist? Want dat waren de Romeinen natuurlijk wel.’

Qwerty bedoelde dit laatste hyperbolisch, maar hij is niet de enige die de associatie legt tussen Romeinen en extreemrechts. Een tijdje geleden recenseerde een landelijke krant verschillende recente boeken over het Romeinse Rijk en stelde drie oudhistorici de vraag of de groeiende populariteit met de opkomst van Nieuw Rechts te maken had. Het antwoord is vrij simpel: de fascisten associeerden zich graag met het Romeinse Rijk, maar dat wil nog niet zeggen dat een Romeinenliefde automatisch leidt tot fascisme.

Lees verder “Fascistische Romeinen” →

Onnozele kinderen

On door Jona LenderinginBijbel, Christendom, Geschiedenis, Jodendom2 reacties
Kindermoord te Betlehem (Codex Egberti)
Kindermoord te Betlehem (Codex Egberti)

Vandaag is het “onnozele kinderen” ofwel de herdenking van de kindermoord in Betlehem. In het Bijbelverhaal van Matteüs hebben de wijzen uit het oosten net een bezoek gebracht aan de pasgeboren messias, als God hen in een droom waarschuwt om niet via Jeruzalem terug te keren, aangezien koning Herodes, die het kind wil doden, wil weten waar de baby is. Als Herodes ontdekt dat hij om de tuin is geleid, besluit hij alle kinderen in Betlehem te vermoorden. Hij is echter te laat: Jozef en Maria zijn al vertrokken naar Egypte.

Paranoia

Hoewel onzeker is of Jezus echt is geboren in Betlehem, kan daar heel goed een kindermoord hebben plaatsgevonden. Dat het misdrijf tegen de menselijkheid niet staat vermeld in andere bronnen, zoals Flavius Josephus’ Joodse Oudheden, is geen tegenwerping: Betlehem was een klein stadje en het aantal doden zal niet zó groot zijn geweest dat het algemeen de aandacht heeft getrokken. Het is goed denkbaar dat Herodes de moord heeft gelast, dat Matteüs ervan wist en er een messiaanse associatie aan toevoegde.

Lees verder “Onnozele kinderen” →