Tag: Homeros

Homeros

Herodotos’ originaliteit

On door Jona LenderinginGeschiedenis, Klassieken, Oude Griekenland3 reacties
Homeros (Glyptothek, München)

[Derde van zeven stukken over de Griekse onderzoeker Herodotos van Halikarnassos. Het eerste deel was hier.]

Tegenwoordig vormen de Historiën meestal één boek. In de Oudheid waren negen boekrollen nodig om de hele tekst te bevatten. De indeling is sindsdien gehandhaafd: het is nog steeds gebruikelijk Historiën te verdelen in negen boeken. In sommige edities zijn ze vernoemd naar de negen muzen; dat vind ik altijd chique.

De Italiaanse classica Silvana Cagnazzi heeft erop gewezen dat elk boek valt te verdelen in drie of vier eenheden, de logoi (verhalen). Wie één logos voorleest, heeft daarvoor ongeveer vier uur nodig. Het is waarschijnlijk dat we zo herkennen hoe Herodotos de resultaten van zijn onderzoek voor het eerst heeft publiceerde: als lezing. Dit komt overeen met een oud verhaal dat hij zijn werk heeft voorgedragen op de Olympische Spelen. Ook de anekdote dat de jonge Thoukydides in huilen uitbarstte bij een lezing door Herodotos, veronderstelt deze wijze om informatie te delen.

Lees verder “Herodotos’ originaliteit” →

Herodotos van Halikarnassos

On door Jona LenderinginGeschiedenis, Klassieken, Oude Griekenland3 reacties
Herodotos (Agora Museum, Athene)

Herodotos is mijn naam, ik kom uit Halikarnassos en maak hierbij het verslag wereldkundig van het onderzoek dat ik heb verricht om de herinnering aan het verleden levend te houden en de grootse, indrukwekkende prestaties van de Grieken en andere volkeren te vereeuwigen. Ik stel bij dit alles voornamelijk aan de orde door welke oorzaak zij met elkaar in conflict zijn gekomen.

Dit zijn de zelfverzekerde openingszinnen van Herodotos’ Historiën. De Grieken die ze hoorden, moeten verbaasd zijn geweest. Het was niet ongebruikelijk om de herinnering aan het verleden levend te houden door grootse en indrukwekkende prestaties op te tekenen, maar de barden van weleer, waren minder pretentieus geweest. Zelfs de grote dichter Homeros was zijn Ilias bescheidener begonnen:

Lees verder “Herodotos van Halikarnassos” →

De gedichten van Homeros

On door Jona LenderinginGeschiedenis, Klassieken, Oude Griekenland6 reacties
Homeros (Museo Barracco, Rome)

Vandaag begint de Week van de Klassieken. Het woord “klassiek” is zo’n term waar iedereen een eigen betekenis aan geven kan. Voor sommigen is het een aanduiding voor iets dat hen inspireert, voor anderen duidt het op een maatstaf, voor weer anderen slaat het op Griekenland en Rome, en ook zijn er mensen die het associëren met een oorsprong. Het een sluit het ander niet uit en het is allemaal waar voor Homeros. Talloze auteurs hebben aansluiting gezocht bij de Griekse dichter; het ethos van de homerische helden heeft gegolden als maatstaf voor adeldom; en de dichter staat aan het begin van de Griekse literatuur.

Het afgezaagde grapje dat die Griekse literatuur begon op een hoogtepunt en dat het sindsdien alleen maar minder is geworden, is natuurlijk onzin. Er spreekt echter erkenning uit dat Homeros iets bijzonders heeft gemaakt. Alle reden om het, bij het begin van de Week van de Klassieken, eens over hem te hebben. Het komt dan goed uit dat ik in mijn reeks over het handboek van De Blois en Van der Spek, Een kennismaking met de oude wereld, deze week het korte achtste hoofdstuk kan behandelen, dat is gewijd aan de Griekse “dark ages” ofwel de Vroege IJzertijd ofwel de periode tussen 1200 en 800 v.Chr.

Lees verder “De gedichten van Homeros” →

Amazones

On door Jona LenderinginCentraal-Eurazië, Cultuur, Geschiedenis, Klassieken9 reacties
Achilleus kijkt Penthesileia in de ogen (Mausoleum van Halikarnassos)

De eerste vermelding van Amazones in de Griekse literatuur is te vinden in de Ilias. Homeros noemt deze beroemde vrouwelijke krijgers twee keer ἀντιάνειραι, “gelijk aan de mannen”. Het vervolg op de Ilias, de Aithiopis, begon met de aankomst van Amazonekoningin Penthesileia, “dochter van Ares en van het Thrakische ras”. Dat lezen we althans in een latere samenvatting van de Aithiopis, want het eigenlijke werk van Arktinos van Milete is verloren gegaan.

Hij lijkt te hebben verteld dat Penthesileia een dappere strijder was maar het uiteindelijk aflegde tegen Achilleus. Terwijl de Trojanen haar begraven, vertelt een van de Griekse soldaten, Thersites, dat Achilleus verliefd was geworden op de dode Amazone. De kunstenaars uit de oudheid herkenden een goed verhaal als ze het hoorden. Afbeeldingen van Achilleus en Penthesileia tonen hen gewoonlijk terwijl ze elkaar in de ogen kijken.

Lees verder “Amazones” →

De tien invloedrijkste antieke teksten

On door Jona LenderinginBabylonië, Geesteswetenschappen, Geschiedenis, Klassieken, Oud Egypte, Oude Griekenland, Perzië, Romeinse Keizerrijk, Sumerië18 reacties
Justinianus kondigt de codificatie van het Romeins Recht aan. Miniatuur uit de Mainzer editie van 1477, waarvan een exemplaar (vastgebonden aan een ketting) is te zien in de Librije van de Walburgiskerk in Zutphen.

Een tijdje geleden blogde ik over de wijze waarop oudheidkundigen documenteren  hoe Domitianus’ toepassing van de Fiscus Judaicus op ons nog steeds invloed uitoefent. Hoe er, met andere woorden, vormende werking uitgaat van de antieke samenleving op de hedendaagse. Nog anders gezegd: een enkele keer is de Oudheid relevant voor onze samenleving.

Invloed en inspiratie

Ik kreeg n.a.v. dat blogje de vraag of er meer voorbeelden waren. Ja. Die zijn er. Zie mijn boekje Vergeten erfenis. Daarin toon ik enkele structurerende elementen. Toen ik onlangs een paar dagen quarantaine in acht moest nemen, heb ik bovendien filmpjes gemaakt over antieke teksten die op zich misschien niet invloedrijk zijn, maar wel aspecten van de antieke samenleving documenteren waarvan vormende werking uitgaat. De trouwe lezers kennen die teksten al, want ik heb er eerder over geblogd: deel een, deel twee, deel drie, deel vier.

Lees verder “De tien invloedrijkste antieke teksten” →

Geliefd boek: Dossier H

On door Hans OverduininCultuur, Geesteswetenschappen, Literatuur1 reactie

Eén van mijn meest geliefde boeken is de roman Dossier H. (Dosja H., 1980) van de Albanese schrijver Ismail Kadare, geb. 1936 in Gjirokastër, in de vertaling van Roel Schuyt uit 2000. De H staat voor Homeros.

Het boek speelt rond 1935. Twee Ierse wetenschappers uit New York arriveren in Albanië om onderzoek te doen naar de in die tijd nog spaarzaam door rapsoden (zangers die de heldenepen voordroegen en zichzelf daarbij begeleidden op een eenvoudig snaarinstrument) uitgevoerde heldendichten, met het einddoel de vraag op te lossen wie de echte auteur van de Ilias en de Odysseia is: Homeros zelf, of heeft deze blinde dichter bestaande fragmenten verzameld en samengevoegd waardoor hij meer een traditie dan een persoon zou vertegenwoordigen?

Dit verhaal is in feite de raamvertelling waarin het eigenlijke thema van het boek is ingebed – de haat tussen de Albaniërs en Serviërs – maar dit terzijde.

Lees verder “Geliefd boek: Dossier H” →

MoM | Friedrich August Wolf en Homeros

On door Jona LenderinginGeesteswetenschappen, Geschiedenis, Klassieken5 reacties
Friedrich August Wolf

Vorige week ontdekte ik dat ik nog nooit werkelijk had geblogd over de Duitse classicus Friedrich August Wolf (1759-1824). Dat moet rap veranderen. Hij was de grondlegger van de wetenschappelijke bestudering van de klassieke talen, dus hij past goed in deze Week van de Klassieken.

De ijverige student

Wolf bouwde voort op Winckelmann en Gibbon, maar anders dan zij was hij een academische insider. Hij had in Göttingen, destijds de beste universiteit ter wereld, gestudeerd bij Winckelmanns vriend Christian Gottlieb Heyne. Daar was Wolf als student al opgevallen door zijn kritische houding en plichtsbetrachting. Zo zou hij ’s nachts zijn voeten in ijskoud water hebben gestoken en een ooglid kunstmatig geopend hebben gehouden om geen tijd te verliezen aan slaap.

Later zou hij beweren weinig te hebben geleerd in Göttingen, maar dat is onwaar. Daarvoor lijken zijn opvattingen teveel op die van Heyne. Leraar en leerling ijverden ervoor de Oudheid niet à la Gibbon op te vatten als een reeks koningen en veldslagen, maar als een wisselwerking tussen volken en staten met eigen karaktertrekken. Die zouden af te leiden zijn uit hun instellingen, economie, wetten en dergelijke. Een voorbeeld is Heynes De Genio Saeculi Ptolemaeorum (“De geest van de tijd der Ptolemaiën”), waarin hij het karakter van het hellenisme (de “tijdgeest”) trachtte te duiden door te wijzen op aspecten die op elk terrein van de menselijke cultuur terugkeerden, zoals subtiliteit en liefde voor het uitzonderlijke, bizarre of vreemde. Wolf deelde deze brede benadering.

Wolf was achttien toen hij afstudeerde. Zes jaar later doceerde hij filosofie aan de universiteit van Halle en weer vier jaar later, in 1787, stichtte hij daar het taalkundig instituut.

Lees verder “MoM | Friedrich August Wolf en Homeros” →

Misverstand: Patroklos

On door Jona LenderinginFactcheck, Film, Klassieken14 reacties
Garrett Hedlund als Patroklos in de speelfilm Troy (©Warner Bros.)

De Griekse literatuur begint met de Ilias, het prachtige gedicht van de legendarische bard Homeros over de heldhaftige Achilleus die, na een belediging, weigert nog langer deel te nemen aan de Trojaanse Oorlog, wat tot gevolg heeft dat ontelbare soldaten de prooi worden van vogels en honden. Als echter ook zijn vriend Patroklos sneuvelt, is Achilleus’ woede zó groot dat hij zich over zijn rancune heen zet en weer meevecht om zo wraak te nemen op degene die Patroklos doodde, de Trojaanse kampioen Hektor.

Het verhaal is naverteld, geparodieerd, als opera en ballet opgevoerd, en ook verschillende keren verfilmd. Een voorbeeld is de speelfilm Troy (2004), waarin er zó nadrukkelijk op wordt gewezen dat Achilleus en Patroklos neven waren, dat het de kijker ging storen. Het zal er, zoals verschillende recensenten destijds opperden, mee te maken hebben gehad dat het slecht zou zijn geweest voor de bezoekerscijfers als de film leek te gaan over homoseksuele geliefden, want dat is hoe Achilleus en Patroklos vooral bekendstaan.

Lees verder “Misverstand: Patroklos” →

Odysseus en Polyfemos

On door Jona LenderinginArcheologie, Cyprus, Geschiedenis, Klassieken, Museumstuk, Oude Griekenland15 reacties
Sarcofaag uit Kouklia (Museum van Oud-Pafos)

De Odyssee bevat enkele scènes die de moderne lezer regelrecht ontroeren. Odysseus die na twintig jaar thuis komt en wordt herkend door zijn oude, op een mestvaalt liggende jachthond, die van vreugde sterft. Of het verhaal van Polyfemos.

De eenogige reus heeft Odysseus en enkele van zijn metgezellen opgesloten in een grot maar is blind gemaakt. Nu moeten de gevangenen nog naar buiten zien te komen en daarvoor is nodig dat de cycloop de rots weghaalt die de deur vormt. Dat gebeurt gelukkig als hij zijn schaapskudde uitlaat en Odysseus bindt zijn vrienden onder de schapen vast, zoals u hierboven ziet op een rond 500 v.Chr. gemaakte sarcofaag uit Kouklia ofwel Oud-Pafos op Cyprus. Polyfemos laat de dieren – en dus de mensen – naar buiten. Maar niet zonder zijn schapen te hebben toegesproken.

Lees verder “Odysseus en Polyfemos” →

Odysseus en Kalypso

On door Jona LenderinginGeschiedenis, Klassieken, Literatuur, Museumstuk, Oude Griekenland, Romeinse Keizerrijk7 reacties
Odysseus smeekt Kalypso om verder te mogen reizen (Antikensammlung, Munchen)

Heel, heel lang geleden hoorde ik iemand uitleggen waarom de nimf Kalypso verliefd werd op de Griekse held Odysseus en waarom ze hem zeven jaar bij zich hield. Ik sta er niet voor in dat dit de uitleg is die de mensen in de Oudheid aan het verhaal gaven, maar dat is niet zo belangrijk. Mythen zijn immers van iedereen die ze nodig heeft en vandaag zijn wij dat.

In elk geval: Kalypso is onsterfelijk en Odysseus is dat niet. Dat laatste is wat hem voor haar aantrekkelijk maakt. Zijn tijd is beperkt en zijn beslissingen hebben consequenties. Als hij een verkeerd besluit neemt zal hij de gevolgen moeten dragen. Hij kan nooit helemaal opnieuw beginnen en dat maakt zijn leven een stuk interessanter dan dat van de onsterfelijke, die de tijd heeft een vergissing te herstellen. Alsof het leven een computerspelletje is waarin je op elk moment kunt terugkeren naar een punt dat je hebt gesaved.

Lees verder “Odysseus en Kalypso” →