Wanneer regeerde Ramses II?

On januari 28, 2023januari 28, 2023 door Jona LenderinginAnatolië, Assyrië, Babylonië, Oud Egypte4 reacties

De vraag is simpel: wanneer regeerde de Egyptische koning Ramses II? De Wikipedia meldt 1279-1213 v.Chr., maar oudere publicaties laten de troonsbestijging plaatsvinden in 1290 of zelfs 1304. Hoe zit dit? En ook: kennen we inmiddels wél de correcte jaartallen?

De hoofdlijn

De chronologie van het Egyptische Nieuwe Rijk is op zichzelf redelijk duidelijk. We weten in welke volgorde de diverse farao’s regeerden en we weten ruwweg hoeveel regeringsjaren elke vorst had. Dat levert een eeuw of zes, zeven op waarin we weten wat eerder en later gebeurde. We hebben dus relatieve dateringen. Wat we echter willen hebben zijn absolute dateringen, dus dateringen aan de hand van een concreet jaartal voor Christus. Grosso modo zijn die ook wel te leveren, want we weten van enkele voorgangers van Ramses II dat ze brieven uitwisselden met koningen uit Babylonië, die we vrij accuraat kunnen dateren. Ik beschreef dat hier. Door deze synchronismen kunnen we die zes, zeven Egyptische eeuwen ruwweg plaatsen en dan is de troonsbestijging van Ramses II ergens tussen 1310 en 1260 v.Chr. Dat is in overeenstemming met koolstofdateringen. Kortom: eigenlijk al heel wat.

Lees verder “Wanneer regeerde Ramses II?” →

Een reliëf van de god Chnoem

On november 30, 2022maart 17, 2023 door Theo ToeboschinMuseumstuk, Oud Egypte3 reacties

Chnoem (Rijksmuseum van Oudheden, Leiden)

In 2015 kocht het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden een nieuw Egyptisch reliëf. De presentatie moest destijds op zich laten wachten, omdat direct na de aankoop een Duits museum het voorwerp in bruikleen vroeg voor een tentoonstelling. Maar dat was toen. Het reliëf is alweer enige tijd te zien op de Egyptische afdeling.

Pottenbakker Chnoem

De toenmalige conservator Maarten Raven had van zijn directeur al iets mogen kopen op de kunstbeurs Brafa in Brussel, toen hij nóg iets bijzonders zag. In een ruim dertig centimeter hoog brok zwart graniet was een bijzondere voorstelling uitgeklopt: de Egyptische scheppergod Chnoem met zijn karakteristieke ramskop was bezig om uit een amorfe brok klei op een pottenbakkerswiel de wereld of een nieuwe heerser te creëren.

Lees verder “Een reliëf van de god Chnoem” →

Israël en Juda

On november 11, 2021januari 7, 2023 door Jona LenderinginArcheologie, Bijbel, Fenicië, Geschiedenis, Jodendom, Levant4 reacties

Jeruzalem, “Large Stone Structure”: dit is vrijwel zeker niet het paleis van koning Salomo, maar dat roeptoeteren archeologen wel de wereld in.

In de reeks over het handboek van De Blois en Van der Spek, Een kennismaking met de oude wereld, heb ik al aangegeven dat er na de crisis van de twaalfde eeuw v.Chr. grote veranderingen optraden in het Nabije Oosten. De Bronstijd was voorbij, de IJzertijd begon, en omdat ijzer overal te vinden is, werden kleine politieke eenheden levensvatbaar. Je hoefde niet langer aangesloten te zijn op de grote handelsnetwerken voor tin en koper om toch mee te kunnen doen. Ik heb de Aramese en Neohittitische staatjes in Syrië al genoemd, de Feniciërs eveneens, dus we gaan wat zuidelijker: Israël en Juda.

Die kennen we! We hebben immers de Bijbel, met het grote narratief van de Deuteronomistische Geschiedschrijver. We lezen over de Richteren, over de opkomst van de monarchie ten tijde van de profeet Samuël, over de tragische koning Saul, over koning David, over koning Salomo, over de splitsing van het rijk en over de twee koninkrijken. Israël lag in het noorden, had Samaria als hoofdstad en hield het uit tot 724 v.Chr., toen de Assyriërs het overnamen. Jeruzalem was de hoofdstad van het zuidelijke rijkje Juda, dat in 587 of 586 v.Chr. werd geliquideerd door Nebukadnezzar van Babylonië. Duidelijk verhaal.

Lees verder “Israël en Juda” →

Nahr al-Kalb

On oktober 13, 2017maart 17, 2023 door Jona LenderinginArcheologie, Assyrië, Fenicië, Geschiedenis, Midden-Oosten, Museumstuk, Oud Egypte, Toerisme

Even ten noorden van Beiroet stroomt de Nahr al-Kalb (“hondenrivier”) uit in de Middellandse Zee. Het is een lieflijke vallei, waarin een mooie middeleeuwse brug een opvallend punt vormt, maar de monding is een wat rommelig geheel: een brug voor een autosnelweg, een hoop afval, een tunnel door een vooruitspringende rots, een tweede brug, een jachthaven, een flatgebouw.

Het is echter een leuk (zij het gevaarlijk) punt om, op weg van Beroet naar Byblos of Tripoli even uit te stappen, want zo’n beetje elk leger dat hier langs is gekomen, heeft er zijn naam in de rotswand achtergelaten. Als ik het goed heb geteld zijn er twee monumenten, één lege sokkel en tweeëntwintig inscripties in zeven verschillende talen. Interessant vond ik vooral de inschriften uit de tijd van de twee wereldoorlogen: de Arabische en Britse legers die in 1918 Damascus, Homs en Aleppo innamen; de Fransen en Britten die Beiroet bezetten; de Franse interventie in Arabisch Syrië; een monument voor het Franse garnizoen; een inscriptie om te gedenken dat in 1941 de Vrije Fransen de Vichy-Fransen verdreven; het begin van de Libanese onafhankelijkheid.

Lees verder “Nahr al-Kalb” →

Albasten amfoor

On februari 11, 2016juli 27, 2022 door Jona LenderinginArcheologie, Geschiedenis, Levant, Museumstuk4 reacties

Kamed el-Loz ligt in Libanon, even ten zuiden van de weg van Beiroet naar Damascus, iets onder het midden van de Bekaa-vallei. Ik ben er zo’n anderhalf jaar geleden geweest: een dorpje waarvan er dertien in een dozijn gaan, met een schooltje voor Syrische vluchtelingenkinderen waarover ik al eens schreef. Even verderop: de ruïne van wat in de Late Bronstijd een aanzienlijke stad moet zijn geweest, Kumidi. Toetmoses III, Amenhotep II, Horemheb, Ramses II: ze moeten er allemaal langs zijn gekomen.

Bij opgravingen zijn prachtige vondsten gedaan, zoals de amfoor hierboven, gemaakt van albast en nu te zien in het Nationaal Museum in Beiroet. Ik vind de kruik gewoon mooi, wat natuurlijk ook komt doordat hij puntgaaf bewaard is gebleven.

[Dit was de 141e aflevering in mijn reeks museumstukken; een overzicht is hier.]

Vredesmonument

On mei 19, 2013september 5, 2022 door Jona LenderinginAnatolië, Geschiedenis, Oud Egypte

Ter voorbereiding van deze reis had ik, nog in Amsterdam, wat stukjes geschreven, zoals het voorgaande over het verdrag dat de Egyptenaren en Hethieten in 1259 tekenden. Het maakte een einde aan een lange oorlog, waarin de slag bij Kadesh (1274) de bekendste gevechtshandeling was. Ik wist toen nog niet dat ik in het dorpje Boğazkale, aan de voet van de antieke Hethitische hoofdstad Hattusa, het bovenstaande monument zou zien.

Lees verder “Vredesmonument” →

Hethitisch vredesverdrag

On mei 19, 2013augustus 29, 2022 door Jona LenderinginAnatolië, Archeologie, Geschiedenis, Musea, Museumstuk, Oud Egypte

Hittitisch-Egyptisch verdraag (Archeologisch museum van Istanbul) — Hethitisch-Egyptisch verdraag (Archeologisch museum van Istanbul)

Het kleitablet hierboven is een van de allerberoemdste teksten uit de Oudheid. Mocht u het willen zien: het is in het onvolprezen archeologische museum van Istanbul. En mocht u willen weten wat het is: het is de tekst van een staatsverdrag tussen de Egyptische farao Ramses II en de Hethitische koning Hattusili III, gesloten in 1259 v.Chr..

Ramses was in 1279 aan de macht gekomen en erfde een imperium dat wel eens betere tijden had gekend. De Egyptische garnizoenen in Kanaän (zeg maar Israël, Libanon en delen van Syrië), dat in de vijftiende eeuw was veroverd door Thutmoses III, waren voor een deel ontruimd, maar de nieuwe koning slaagde erin althans de kuststeden weer onder Egyptisch gezag te brengen. In 1274 besloot hij een eind landinwaarts te trekken.

Lees verder “Hethitisch vredesverdrag” →

De Hondsrivier

On december 26, 2012januari 5, 2023 door Jona LenderinginArcheologie, Geschiedenis, Midden-Oosten2 reacties

De Hondsrivier (Nahr al-Kalb) stroomt even ten noorden van Beiroet uit in zee. Veel stelt het niet voor, maar boven de zuidelijke oever verrijst een hoge rotswand, die door de eeuwen heen op generaals een onweerstaanbare aantrekkingskracht heeft uitgeoefend: iedereen wilde er zijn naam inhouwen. De eerste was de Egyptische farao Ramses II, die drie inscripties achterliet nadat hij Syrië had gepacificeerd in de reeks campagne die culmineerde in de beroemde slag bij Kadesj (1274).

Toen Egypte op zijn beurt was onderworpen door de Assyriërs, liet koning Esarhaddon zijn portret in de rotsen houwen. Vanzelfsprekend naast dat van Ramses. Daarop volgden de Babylonische koning Nebukadnezar, een Griekse heerser wiens naam niet langer leesbaar is, de Romeinse keizer Caracalla, een Romeinse gouverneur… De jongste inscriptie brengt het einde van de Israëlische aanwezigheid in Libanon in herinnering.

Lees verder “De Hondsrivier” →

Archeologie van Israël (7): Hazor

On juli 30, 2012februari 16, 2023 door Jona LenderinginArcheologie, Bijbel, Jodendom, Levant

hazor_canaanite_palace5 — De verbrande muren van Hazor

Maximalisme of minimalisme? We naderen het einde van deze reeks stukjes, die hier begon. We hebben gezien dat de minimalist op punten voorstaat als het gaat om de vraag of het glorieuze koninkrijk van koning Salomo ooit heeft bestaan, terwijl de minimalist er ook redelijk voorstaat als het gaat om het archeologisch bewijs van de Intocht. Zelfs als we de bijbelse chronologie loslaten en de verovering van Kanaän plaatsen in de twaalfde eeuw, zijn er teveel aanwijzingen dat het bijbelse verhaal niet zonder goede argumenten kan worden aangenomen voor waar.

We hebben het alleen nog niet gehad over Tel Hazor. Het gaat hier om een enorme burcht die in het uiterste noorden van Israël de plaatst beheerst waar de route van Damascus naar de zee de bovenloop van de Jordaan kruist. Archeologisch is de plek een goudmijn, maar het is bovendien prettig dat de belangrijke stad ook wordt genoemd in de teksten uit Mari in Syrië, uit Babylonië en uit Egypte. De farao lijkt de koning van Hazor te hebben beschouwd als zijn onderkoning in Kanaän, het hoofd van de andere stadstaatjes. Dit staat ook in de Bijbel (Jozua 11.10-11). Er moeten ongeveer 30.000 mensen hebben gewoond.

Lees verder “Archeologie van Israël (7): Hazor” →

Toerist in Libanon (4)

On april 6, 2012januari 5, 2023 door Jona LenderinginGeschiedenis, Midden-Oosten

[Vierde verslag van een vakantie in Libanon; deel één is hier.]

Vandaag hebben we onze auto afgehaald en reden we voor het eerst door het drukke Libanese verkeer. Onze eerste bestemming was de Nahr al-Kalb, de hondenrivier, waar zo’n beetje elk leger in de loop van de geschiedenis een inscriptie heeft achtergelaten: de Egyptische farao Ramses II bijvoorbeeld, en na hem verschillende Assyrische koningen. Daarvan liet Esarhaddon, die Egypte veroverde, zich afbeelden tegenover Ramses. Nebukadnezar is bijna onvindbaar (namelijk aan de overzijde van de rivier).

Er is een onleesbare Griekse tekst, er zijn twee Romeinse teksten, een Mamlukken-sultan heeft zijn naam in de rotsen achtergelaten, en vervolgens lieten de troepen van Napoleon III er een aandenken achter, gevolgd door de verschillende geallieerde legers uit de Eerste en Tweede Wereldoorlog en uiteindelijk een overwinningsreliëf ter herdenking van het einde van de Israëlische bezetting van Beirut.

Lees verder “Toerist in Libanon (4)” →