De vogel Feniks

Een feniks uit Dafne bij Antiochië (Louvre, Parijs)

Er is een apothekenketen die zich Benu noemt, naar een vogel uit de Egyptische mythologie: de blauwe reiger. De Nederlandse spelling is Benoe. Het schijnt dat deze vogel, in de tijd voordat de bouw van de Aswandam een einde maakte aan de jaarlijkse overstroming van de Nijl, weleens uitrustte op hoge plekken en dat het dan leek alsof de zon zweefde over het gewassen water. Daarom associeerden de oude Egyptenaren deze vogel met de zonnegod Ra: de benoe zou de ziel zijn van de godheid. Het dier werd vooral vereerd in Heliopolis (“zonnestad”), iets ten noorden van het huidige Cairo.

Volgens de Heliopolitaanse mythe was de benoe ontstaan uit een vuur dat brandde op de heilige isjed-boom bij de Ra-tempel. Het dier rustte vervolgens op de zuil die bekendstond als de benben-steen en gold als de heiligste plek op aarde. Een andere mythe bracht de beroemde vogel in verband met Osiris, die ooit zichzelf had vernieuwd. De benoe zou volgens deze lezing zijn voortgekomen uit het hart van de god.

Lees verder “De vogel Feniks”

Koptische feniks

Feniks (Allard Pierson-museum, Amsterdam)

Had ik in mijn reeks museumstukken al eens iets uit het Amsterdamse Allard Pierson-museum genoemd? Ik weet het niet, maar in elk geval de bovenstaande feniks is er te zien. Ze is op een grafsteen gehouwen door Koptische christenen in Egypte. Een vogel die uit de dood kan opstaan, dat was voor gelovigen en mooi symbool van de verrijzenis van Christus.

De feniks wordt voor het eerst genoemd door de Griekse dichter Hesiodos, die voorrekent dat deze vogel 972 keer zo oud wordt als een mens. Een kwart millennium later vertelt de Griekse onderzoeker Herodotos van Halikarnassos dat de feniks eens in de vijfhonderd jaar naar Heliopolis in Egypte kwam vliegen om zijn vader te begraven. Het verhaal dat wij kennen, dat de feniks aan het einde van zijn leven zichzelf verbrandt om uit zijn as te herrijzen, is jonger. Ik heb de oudste vermelding ervan niet kunnen vinden, maar het wordt in elk geval vermeld door de Romeinse encyclopedist Plinius de Oudere, een van de invloedrijkste schrijvers uit de Oudheid.

Lees verder “Koptische feniks”