Isis (gevonden in Valkenburg ZH; foto Rijksmuseum van Oudheden)
Eigenlijk had ik dit stukje “Isis” willen noemen, maar gegeven de situatie in het Midden-Oosten is dat wellicht wat verwarrend. Dit stukje gaat dus echter over de Egyptische godin die alle andere godheden in zich incorporeerde. Het bovenstaande beeldje is gevonden in Valkenburg in Zuid-Holland en te zien in het Rijksmuseum van Oudheden – ik heb er zelf geen goede foto van dus ik heb even de museumfoto geleend. Het blijft fascinerend, zo’n exotische godin hier aan de Romeinse kust en brengt in herinnering dat de inheemse bevolking, die ik gemakshalve “Germanen” zal noemen, volgens de Romeinse auteur Tacitus een godin vereerde die leek op Isis.
Twee berichten vandaag. Het eerste: vanmorgen heeft ISIS Al-Rutbah ontruimd, waarmee de weg van Bagdad naar Jordanië vrij komt. Ook lijkt de aanval richting Hit te zijn ingezet. Dit betekent dat, na de val van Ramadi, ISIS steeds verder uit de vallei van de Eufraat wordt weggedreven, naar het noordwesten.
Het tweede bericht: vanmiddag is het Syrische leger in de aanval gegaan richting Palmyra. Ten westen van de moderne stad ligt een door Fakhr-ad-Din gebouwd, zestiende-eeuws kasteel op een wonderlijke bult in het landschap. Deze lijkt nu de inzet van de strijd te zijn.
Een Amerikaanse vriend attendeerde me gisteren op een verhaal dat begin deze maand ook circuleerde. Een strijder van ISIS maakte een selfie terwijl hij stond voor een Syrisch hoofdkwartier van ISIS en laadde de foto vervolgens op naar de sociale media, waarop de Amerikanen vaststelden waar de man zich bevond en de plaats binnen een dag konden bombarderen. Het is toch wonderbaar, wat de moderne techniek vermag.
Geen mens weet wat tijdens een oorlog aan het front gebeurt, dus je moet niet al te stellig zijn, maar ik geloof geen bal van dit verhaal. Loop even mee. Zoals de Amerikanen de ISIS-media volgen, zo volgt ISIS de westerse media. Sterker nog, al die nare filmpjes die we zien, zijn speciaal voor onze media gemaakt. Toen Ain Issa eerder deze week viel, was voorspelbaar dat ISIS de aandacht daarvan zou afleiden met een executiefilmpje. In Palmyra zal al wel wat zijn opgeblazen dat we te zien zullen krijgen bij de volgende ISIS-nederlaag. Wat ik maar zeggen wil: ISIS volgt zeer nauwgezet onze media.
Reliëf van de god Nergal uit Hatra, vermoedelijk door ISIS vernietigd in het museum van Mosul
Natuurlijk, ze zijn schokkend, die beelden van de vernietigingen in het archeologisch museum van Mosul en het vandalisme in Hatra. Desondanks zou ik u willen uitnodigen er geen aandacht aan te besteden, hoe deprimerend het nieuws ook is. Ik ga er ook niet naar linken. Voor dat doodzwijgen heb ik drie redenen.
(1)
Laten we blij zijn dat de leden van zogenaamde Islamitische Staat hun tijd verspillen aan het vernielen van oudheden en niet aan het vernielen van mensen.
(2)
We zien uitsluitend wat ons wordt getoond. (Als u die filmpjes bekijkt, ziet u hoeveel camerastandpunten er zijn. Het is geënsceneerd.) Het is natuurlijk vreselijk dat antieke beelden worden vernietigd, maar als museumvoorwerpen zijn ze redelijk redelijk gedocumenteerd. We weten wat verloren is.
Veel ernstiger is dat er ook roofopgravingen plaatsvinden en dat de opslagruimtes van de musea zijn geplunderd. We hebben geen idee wat daarmee verloren gaat. We weten wel dat het materiaal terechtkomt in de illegale handel, dat ISIS er geld uit betrekt, dat er helers zijn en dat deze handel het feitelijke misdrijf vormt. Daarvan zijn geen beelden. De beelden die u wél te zien krijgt, dienen ter afleiding.
Naqš-e Rajab: kapotte gezichten en een kapot paardenbeen
Naqš-e Rajab is een klein archeologisch monument op de vlakte waarop ook de Iraanse ruïnestad Persepolis en de koningsgraven van Naqš-e Rustam liggen. De vier rotsreliëfs in Naqš-e Rajab dateren uit de derde eeuw na Chr. en zijn in het verleden tweemaal door vandalen aangevallen.
De eerste keer heeft iemand met een mokerhamer staan slaan op de gezichten van enkele hovelingen. De verweerdheid van de steen maakt duidelijk dat het al lang geleden is gebeurd. De tweede keer is recenter: iemand heeft met een drilboor een paardenbeen kapotgemaakt. Ik heb me laten vertellen dat dat in 1979 was, tijdens de Iraanse Revolutie. De dader moet er een nacht mee bezig zijn geweest en is er toen maar mee opgehouden: de vernietiging van het erfgoed uit de Tijd der Onwetendheid bleek arbeidsintensiever dan gepland.
U hebt de beelden ongetwijfeld gezien: aanhangers van de zogenaamd Islamitische Staat vernietigden oudheden in het museum van Mosul. Ik ga er niet naar linken, om redenen die u zo zult horen. Dat hoeft ook niet: u bent mediavaardig genoeg om te weten dat de vraag niet is wát het nieuws is maar waaróm het nieuws is. Waarom kreeg u deze beelden te zien?
Het is namelijk, om te beginnen, bepaald geen nieuws dat religieuze fanatici de musea in het Midden-Oosten plunderen of kapot maken. Een maand geleden werd het museum van El Arish in Egypte onder handen genomen. Dat kreeg u niet te zien. De musea van Deir ez-Zor, Palmyra, Malawi en Bani Walid zijn eveneens geplunderd en ook dat was geen echt nieuws.
Je ziet in antieke teksten alleen wat je zien kúnt. Dat klinkt als het intrappen van een open deur, maar het is vrij principieel: je kunt in een tekst alleen dat herkennen wat aansluit op jouw denkcategorieën. De middeleeuwse Arabieren, die geen toneel hadden, hebben nooit begrepen wat Aristoteles bedoelde met de Poëtica, zijn boek over tragedies.
Toch kom je in een bron een enkele keer iets tegen dat je tot inzicht brengt. Michael Polanyi heeft uitgelegd hoe dat komt: je hebt al eerder, halfbewust, een idee opgedaan van wat waar zou kunnen zijn en identificeert iets dus als waar als het daarop lijkt. Zoiets had ik met het Mytilene-debat in de Geschiedenis van de Peloponnesische Oorlog van de Atheense historicus Thoukydides. Levend in een cynische tijd, kan ik een cynische boodschap herkennen.
Je moet ingelogd zijn om een reactie te plaatsen.