Alexander de Grote: het einde van Perzië

On november 25, 2022maart 16, 2023 door Jona LenderinginBabylonië, Elam, Geschiedenis, Hellenisme, Klassieken, Macedonië, Oude Griekenland, Perzië2 reacties

Alexander (Ny Carlsberg Glyptotek, Kopenhagen)

[Dit is het tweede van vier stukjes over Alexander de Grote. Het eerste vindt u hier en een poging de veroveringstocht te contextualiseren vindt u daar.]

In de zomer van 331 v.Chr. staken de Macedoniërs de Eufraat over. Ze zouden, net als Xenofon, hebben willen oprukken langs die rivier richting Babylon, maar de Perzische bevelhebber Mazaios wachtte hun op. Dat dwong hen tot een noordelijker route, die hen bracht naar de vlakte ten oosten van de Tigris. Bij Gaugamela wachtte Darius III Codomannus Alexander op. Helaas voor de Perzische koning was er een maansverduistering, en de voortekenen waren uiterst ongunstig: precies dit voorteken voorspelde een nederlaag voor de heerser van Babylonië en Perzië, plus een succesvolle, achtjarige heerschappij voor een indringer uit het westen. Dit bleek een self-fulfilling prophecy: de enige contemporaine bron waarover we beschikken, de Babylonische Astronomische Dagboeken, vermeldt hoe Darius’ mannen hun koning in de steek lieten.

Lees verder “Alexander de Grote: het einde van Perzië” →

Nieuwe plannen

On november 8, 2022november 25, 2022 door Jona LenderinginGeschiedenis, Klassieken, Levant, Macedonië, Oude Griekenland, Perzië5 reacties

Faravahar, het zichtbare aspect van Ahuramazda (Persepolis)

[Voorlaatste deel van een achttiendelige reeks over de slag bij Issos (6 november 333 v.Chr.), waarin de Macedonische koning Alexander de Grote de Perzische heerser Darius III versloeg en de ondergang van het Achaimenidische Rijk inluidde. Het eerste deel was hier.]

Het veld van eer stonk naar uitwerpselen. Doden beheersen hun sluitspier immers niet. Toen de zon de volgende ochtend opkwam lagen de oevers van de Pinaros vol gesneuvelden, een enkele stuiptrekkende stervende, en hier en daar nog wat kermende gewonden, prooi voor honden en vogels. De Macedoniërs zagen eindeloos veel lichamen en het is niet vreemd dat sommige bronnen schrijven dat er wel honderdduizend Perzen waren gesneuveld. Terwijl soldaten probeerden enkele loslopende paarden te vangen en de verstijfde lijken ontdeden van harnassen, wapens en kostbaarheden, bekeek Alexander de strijdwagen van Darius, waarin deze de middag ervoor zijn mantel en boog had moeten achterlaten:

De wagen was aan weerszijden versierd met beelden van goden, vervaardigd uit goud en zilver. Schitterende edelstenen verfraaiden het juk daartussen, en twee gouden beelden van voorouders, elk een el lang, staken erboven uit, de een van Nabu, de ander van Marduk. Daartussen hadden ze een afbeelding van een gouden adelaar met gestrekte vleugels geplaatst. (Curtius Rufus, Geschiedenis van Alexander 3.3.16; vert. Daan Stoffelsen)

Lees verder “Nieuwe plannen” →

Misverstand: Persepolis

On mei 16, 2020november 25, 2022 door Jona LenderinginArcheologie, Factcheck, Geschiedenis, Klassieken, Macedonië, Perzië5 reacties

In de eerste weken van 330 v.Chr. veroverde Alexander de Grote de hoofdstad van het Perzische Rijk, door de Grieken aangeduid als Persepolis, “Perzenstad”. Toen hij aan het begin van de lente weer verder trok, liet hij de prachtige paleizen in brand steken. Onze bronnen spreken elkaar tegen over de aanleiding: volgens Arrianus gebeurde het na beraadslagingen en was erover nagedacht, volgens Curtius Rufus en Ploutarchos was het een dronkemansactie.

Dat leidde tot een oudheidkundige discussie over de vraag welke van de twee versies de juiste was, maar daaraan gaat een vraag vooraf: vielen de paleizen wel ten prooi aan de vlammen? Zo is bijvoorbeeld het paleis van Darius de Grote intact gebleven: weliswaar zijn de lemen muren en het houten plafond vergaan, maar de deuren, kozijnen en muren zijn perfect bewaard en vertonen geen spoor van vandalisme.

Lees verder “Misverstand: Persepolis” →

Armeniër met kruik

On maart 3, 2020mei 3, 2022 door Jona LenderinginArcheologie, Geschiedenis, Oud Armenië, Perzië5 reacties

Ik blogde vanmorgen over een zilveren kan die, als oor, een gevleugelde steenbok had, rustend op een Bes. Een van de trouwe volgers van deze blog reageerde met de vraag dat hij zich probeerde een kruik voor te stellen met twee van steenbok-oren.

Hierboven hebt u een voorbeeld, al is draagt deze Armeniër een kan met griffioen-oren, die hij als cadeau zal aanbieden aan de Perzische koning. Te zien in Persepolis, op de oostelijke trap van de troonzaal. Gebouwd door Darius de Grote en gedecoreerd door knappe kunstenaars is dat een van de beroemdste kunstwerken uit de oude wereld.

Dit is dus een Achaimenidenvaas – Drs.P. is altijd in de buurt.

Koning en hoveling

On augustus 22, 2019juli 27, 2022 door Jona LenderinginArcheologie, Geschiedenis, Hellenisme, Macedonië, Museumstuk, Perzië5 reacties

Het defilé in Persepolis begint: de hoveling rechts kondigt het begin aan (Nationaal Museum Teheran)

Het bovenstaande reliëf uit Persepolis is een van de beroemdste uit de Perzische kunst. Middenin zit de koning. Je mag hem Darius noemen, omdat het reliëf is bedacht tijdens zijn regering, of Xerxes, omdat het tijdens zijn regering is gemaakt. In feite is het gewoon De Koning. De afbeelding lijkt een feest te weer te geven dat we voor het gemak zouden kunnen gelijkstellen aan het Nederlandse Prinsjesdag: de dag waarop de monarchie door het volk wordt bevestigd. In Nederland gebeurt dat met de troonrede, waarin de koning alle mooie plannen bekendmaakt, en roept iemand “leve de koning!”; in Perzië deelden de mensen over en weer geschenken uit.

Het defilé staat op het punt te beginnen en van rechts komt een hoffunctionaris aanlopen die de gasten aankondigt. Links van de koning – meer dan menshoog afgebeeld – staat zijn beoogde troonopvolger, ook wat groter dan de anderen. Ze hebben ruikers in hun hand om hun verheven positie aan te geven. Achter de kroonprins een religieuze functionaris, een doek voor de mond, en ’s konings wapendrager. De doek voor de mond heeft dezelfde functie als de twee wierookbranders middenin: de koning moet leven tussen de aangename geuren, dus geen mondgeur als iedereen hem een kushand toe blaast. Bedenk dat dit een tijd was waarin een rotte tand niet werd gevuld maar bleef rotten.

Lees verder “Koning en hoveling” →

Herodotos’ catalogi

On februari 6, 2019december 22, 2022 door Jona LenderinginGeschiedenis, Klassieken, Oude Griekenland, Perzië15 reacties

Er zijn teksten die je het liefste overslaat. Wie de Bijbel begint te lezen en begint bij Genesis, zal doorgaans afhaken halverwege Exodus, als er een eindeloze reeks ge- en verboden begint die doorloopt in Leviticus, Numeri en Deuteronomium. (Het is beter de Bijbel anders te lezen.) Wie de Ilias leest, zal vermoedelijk in het tweede boek de zogeheten Scheepscatalogus overslaan: een opsomming van Griekse steden die deelnamen aan de Trojaanse Oorlog. En in Herodotos’ Historiën liggen grote delen van de boeken Drie en Zeven klaar om te worden genegeerd.

In Boek Drie is dat een overzicht van alle provincies in het Perzische Rijk: een lange reeks van belastingdistricten. De lijst, die vermoedelijk is opgesteld door Herodotos’ voorganger Hekataios van Milete, biedt een overzicht van alle volken waarover koning Darius de Grote regeerde. Echt leuk is het op het eerste gezicht niet, al is het hierin opgenomen verhaal over goudwinning in India de moeite meer dan waard. Ik zal het straks online plaatsen.

Lees verder “Herodotos’ catalogi” →

Prinsjesdag in Perzië

On maart 20, 2016juli 27, 2022 door Jona LenderinginCultuur, Dagelijks leven, Geschiedenis, Perzië, Toerisme5 reacties

Van alle kunstwerken uit Persepolis, de hoofdstad van het oude Perzische wereldrijk, zijn de reliëfs bij de trappen van de troonzaal de meest indrukwekkende. Het monument bestaat uit drie delen. Aan de rechterzijde staan Perzische hovelingen, van de linkerzijde komen vertegenwoordigers van de verschillende provincies aanlopen, en in het midden bevond zich ooit een afbeelding van koning Darius, gezeten op een troon van lapis lazuli. Dit deel is al in de Oudheid verwijderd en begraven, maar archeologen hebben het teruggevonden en even verderop opgesteld.

Het geheel stelt mogelijk de viering voor van het Iraanse nieuwjaar, Now Ruz (tegenwoordig rond 20 maart), vijfentwintig eeuwen geleden. In het centrum bevond zich, in meer dan één betekenis, de grote koning. Achter hem staan kroonprins Xerxes, een belangrijke religieuze leider, de koninklijke wapendrager Gobryas en twee schildwachten. De man die van rechts komt aanlopen is Farnakes, het hoofd van de hofhouding en de kanselarij. Hij kondigt het begin van het defilé aan.

Lees verder “Prinsjesdag in Perzië” →

Perzische paarden

On december 25, 2015december 10, 2022 door Jona LenderinginArcheologie, Geschiedenis, Museumstuk, Perzië, Wetenschap3 reacties

Paardjes (Nationaal Archeologisch Museum, Teheran)

Vorig jaar plaatste ik rond kerst een reeks stukjes online over het Ardennenoffensief, dat die dagen zeventig jaar geleden had plaatsgevonden. Dat er een serie te lezen was, werd gewaardeerd, dus ik doe het deze dagen opnieuw, maar ik pak wel wat lichtvoetiger uit met stukjes over Griekse en Romeinse museumvoorwerpen die niet waren wat men meende dat ze waren.

Zoals de bovenstaande paardjes, die zijn opgegraven in Persepolis en nu te zien zijn in het Nationaal archeologische museum van Teheran. Dat kunt u ook lezen op het bordje dat eveneens op de foto staat. Daaronder staat dat de twee metalen diertjes dateren uit de tijd waarin de Achaimenidische dynastie heerste over Perzië. U herkent het probleem: ze lijken eerder te zijn gemaakt door een Griekse kunstenaar. In de Achaimenidische kunst zien paarden er wat statiger uit (voorbeeld).

Lees verder “Perzische paarden” →

Achaimenidenvaas

On mei 26, 2015juli 27, 2022 door Jona LenderinginArcheologie, Geschiedenis, Museumstuk, Perzië5 reacties

Hartelijk dank, gastvrouw!
Gouden logeerdagen
bracht ik onlangs in uw
buitenhuis door.

Jammer alleen van die
Achaemenidenvaas,
maar er zijn heel goede
lijmsoorten, hoor!

Als u de versvorm als een ollekebolleke hebt geïdentificeerd, weet u ook wie de dichter is. Inderdaad, Drs. P. Daarover later nog een keer, nu even iets over de Achaemenidenvaas, die ik fotografeerde in het momenteel gesloten museum van de opgraving van Persepolis. Gebroken en wel – ik bedoel de vaas – en zo te zien gerepareerd met een heel goede lijmsoort.

Lees verder “Achaimenidenvaas” →

Brandde Persepolis?

On april 5, 2015december 22, 2022 door Jona LenderinginArcheologie, Geschiedenis, Perzië2 reacties

dig

Een tijdje geleden blogde ik over de brand van Persepolis. Die wordt genoemd in verschillende antieke bronnen en ik citeerde Diodoros van Sicilië, die het had van een eerdere auteur, Kleitarchos, die het op zijn beurt van ooggetuigen lijkt te hebben gehad. Die lijken te hebben gedacht dat Alexander het bevel tot de brandstichting heeft gegeven in een dronkenmansroes. We hebben echter een tweede bron, Arrianus, die zijn verhaal baseert op de verslagen van twee officieren die aanwezig waren (Ptolemaios en Aristoboulos). Daar lezen we over een krijgsraad waarbij de beslissing weloverwogen wordt genomen.

Wat zou er waar zijn? Het zou helpen als één van de scenario’s evident onmogelijk was, maar één ding is zeker: het argument “dronkaards kunnen geen paleizencomplex verwoesten, dat vergt voorbereiding” snijdt geen hout. Dat leerde ik jaren geleden, toen ik een boek over Alexander de Grote schreef, bij wat nu het Informatiepunt Brandveiligheid heet. Het is op loopafstand van mijn huis. Ik citeer uit eigen werk:

Lees verder “Brandde Persepolis?” →