Categorie: Geschiedenis

Cyrus, Harpagos en Astyages

On door Jona LenderinginGeschiedenis, Klassieken, Midden-Oosten, Oudheid4 reacties
Het terreas van de citadel van Pasargadai, Cyrus’ residentie.

[Tweede deel van het oosterse sprookje over de ondergang van de Medische koning Astyages en de opkomst van de Perzische heerser Cyrus. Ik ga het niet samenvatten. U moet het eerste deel maar lezen – het begint hier.]

Alles leek goed te zijn gekomen en die avond was het feestmaal, waarbij Harpagos, die toch ’s konings bevelen niet had opgevolgd, van Astyages een ereplaats kreeg. Wat hij niet wist, was dat de koning in de tussentijd Harpagos’ zoon had laten doden, braden en serveren. Anders gezegd, hij had zijn eigen kind opgegeten. En met deze excessieve straf riep Astyages zijn ondergang over zich af.

Astyages stuurde Cyrus naar zijn echte ouders, Kambyses en Mandane. Terwijl de jongeman in Perzië opgroeide, zon Harpagos op wraak. Zelf kon hij de rekening niet vereffenen, maar met hulp van de populaire Cyrus zag het er anders uit.

Harpagos had al een eerste stap gedaan door de Medische edelen tegen hun vorst op te zetten. Op elke belangrijke Mediër praatte hij in dat het alleen maar gunstig voor ze was als Cyrus de macht zou krijgen in plaats van Astyages, die zijn volk wreed behandelde.

Lees verder “Cyrus, Harpagos en Astyages” →

Astyages, Harpagos en Cyrus

On door Jona LenderinginGeschiedenis, Klassieken, Midden-Oosten, Oudheid1 reactie
De “Nesaïsche vlakte” in Medië, met herders en bergen. Denk de electriciteitsmasten weg en je weet dat er in zesentwintig eeuwen weinig is veranderd.

Astyages nam de macht over de Meden over. Deze vorst had een dochter die hij Mandane had genoemd. Zij speelde een rol in zijn dromen, hoor maar. In zijn slaap zag Astyages haar zo verschrikkelijk veel plassen dat zijn hele stad onder water kwam te staan en zelfs Azië volledig werd overspoeld. Hij vertelde het de volgende morgen aan de magiërs die de taak hadden dromen te duiden, en de schrik sloeg hem om het hart toen zij punt voor punt hun uitleg gaven.

Zo begint, in de vertaling van Hein van Dolen, het sprookjesverhaal waarmee Herodotos verklaart hoe de macht over Iran in het tweede kwart van de zesde eeuw v.Chr. van de Meden overging naar de Perzen (Historiën 1.107-130). U zult zo meteen snel genoeg door hebben dat het niet waar zijn kán, maar één punt moet vooraf worden gemaakt: Astyages, Kambyses en Cyrus worden ook genoemd in kleitabletten en zullen wel historische personen zijn. De machtsoverdracht is eveneens een feit.

Het liefst zou ik het integraal citeren want zo’n volksverhaal heeft een eigen ritme, een eigen spanningsopbouw en een eigen taalgebruik. Als medewerker van die vertaling – ik maakte het register en moet nog weleens lachen om de klucht met de landkaarten – zou ik misschien nog een verworven recht hebben ook. Maar het hele verhaal telt 5500 woorden en dat is misschien wat veel. Een samenvatting dus maar.

Lees verder “Astyages, Harpagos en Cyrus” →

Geschiedenis van Perzië (2)

On door Jona LenderinginBijbel, Geschiedenis, Jodendom, Midden-Oosten, Oudheid1 reactie
Rembrandts weergave van het “teken aan de wand”. De vrouw links van de koning heeft de trekken van Rembrandts echtgenote Saskia.

Het punt kan niet vaak genoeg worden gemaakt en dus maak ik het gewoon nog maar eens een keer: we hebben over de oude wereld te weinig informatie. Daaruit volgt dat we over sommige gebeurtenissen eigenlijk te weinig weten. Hoe het Perzische Rijk is ontstaan bijvoorbeeld. Het staat vast dat toen koning Cyrus de Grote in oktober 539 v.Chr. de stad Babylon innam, hij in één moeite door het hele Babylonisch Rijk kon overnemen en dus beschikte over een goedgeorganiseerde staat, maar hoe hij dit kon doen is niet goed bekend. Halfnomadische stammen uit de bergen nemen niet zomaar een wereldrijk over.

Lange tijd zou het verhaal uit Herodotos, over wie ik onlangs schreef, zijn gebruikt om dit allemaal te verklaren. Het komt erop neer dat in Iran de Meden (in West-Iran) aan de macht waren en dat de Perzen (Zuid-Iran) hun vazallen waren. Op een gegeven moment besluit de Pers Cyrus in opstand te komen – het romantische sprookje dat moet verklaren waarom, zal ik later vandaag behandelen – en hij onderwerpt zijn voormalige overheerser. Vervolgens onderwerpt hij de Lydiërs in het westen van Turkije en daarna valt hij Babylonië aan. Ook oostelijk Iran wordt onderworpen en Cyrus komt om als hij probeert Centraal-Azië te onderwerpen.

Lees verder “Geschiedenis van Perzië (2)” →

Geschiedenis van Perzië (1)

On door Jona LenderinginArcheologie, Bijbel, Geschiedenis, Jodendom, Midden-Oosten, Oudheid8 reacties
Assyrisch soldaten (Pergamonmuseum, Berlijn)

Een tijdje geleden benutte ik deze blog om tips te geven voor een eerste kennismaking met de Bijbel. Dat leidde tot een uitnodiging of ik iets wilde schrijven over de geschiedenis van het oude Perzië, dat tussen 550 en 330 de hele oude wereld verenigde. Heel de oude wereld? Nee, in het verre westen bleef een kleine groep Grieken moedig weerstand bieden tegen de Perzische eenheidsstaat. Daarover maandag meer, nu eerst even iets over die Perzen en als we het daarover gaan hebben, moeten we eerst even wat terug in de tijd.

Rond het jaar 1250 v.Chr. was de wereld nog overzichtelijk. Een paar supermachten deelden de lakens uit: Egypte, de Hittieten in Turkije, Babylonië. In de twaalfde eeuw desintegreerde dit systeem. Als u er meer over wil lezen: Eric Cline beschrijft in zijn boek 1177 hoe het systeem te complex begon te worden. Een crisis op één punt had gevolgen voor de andere delen en als één staat instortte, was er geen staat die voldoende geïsoleerd was om overeind te blijven. De Bronstijd liep ten einde en de IJzertijd begon. Rond 1000 begon de geschiedenis in feite opnieuw met nieuwe partijen. In het oude Kanaän lezen we over de Hebreeën, wat noordelijker namen de Feniciërs de aloude handelsroutes over en in het noorden van Irak begonnen de Assyriërs aan de opbouw van een wereldrijk.

Lees verder “Geschiedenis van Perzië (1)” →

Herodotos’ betrouwbaarheid

On door Jona LenderinginGeschiedenis, Klassieken, Oudheid17 reacties
Herodotos (Agora Museum, Athene)

Vandaag een stukje op verzoek. Een tijdje geleden benaderde iemand me of ik eens een zeer korte samenvatting wilde schrijven van de Oud-Perzische geschiedenis. Dat leek me een leuk idee en ik zal er binnenkort mee beginnen. Er lag ook een andere vraag: hoe betrouwbaar is de Griekse auteur Herodotos eigenlijk? Die tweede vraag is een mooie manier om het antwoord op de eerste vraag in te leiden.

Eerst maar even twee punten die ik in deze kleine blog vaker benadruk. Het eerste is: hét centrale thema in de oudheidkunde is dat we te weinig data hebben. Je kunt daardoor iets dat je in een tekst leest, zelden zonder meer verifiëren of falsifiëren. Je kunt dus niet zo 1-2-3 iets zinvols zeggen over Herodotos’ betrouwbaarheid.

Het tweede: mede doordat er destijds minder informatie beschikbaar was dan tegenwoordig, trokken antieke auteurs de grens tussen feit en fictie anders dan wij. Als wij iets lezen over pakweg operatie Overlord, willen we Eisenhowers dagorder lezen en hebben we liever niet dat de auteur van een boek over “the longest day” een toespraak verzint. Griekse en Romeinse auteurs doen dat echter wél omdat ze zo kunnen uitleggen wat er op het spel staat. Ze benutten dus fictie om de feiten beter uit te leggen. De feiten (in ons voorbeeld de werkelijk gehouden toespraken) waren immers toch niet beschikbaar.

Lees verder “Herodotos’ betrouwbaarheid” →

Hellenistisch Baktrië

On door Jona LenderinginArcheologie, geesteswetenschappen, Geschiedenis, OudheidEen reactie plaatsen

Ik heb ongeveer een jaar gedaan over The Hellenistic Far East (2014) van de Britse oudheidkundige Rachel Mairs. Niet omdat het geen boeiend boek zou zijn, niet omdat het een slecht boek zou zijn, maar omdat het extreem interessant was. Kort en goed samengevat onderzoekt Mair welke conclusies we met enig vertrouwen kunnen baseren op de beschikbare data. Data die, zoals in de oudheidkundige disciplines gebruikelijk, zeer schaars zijn: we hebben nauwelijks geschreven teksten, we hebben een stuk of wat inscripties en we krijgen pas de laatste tijd de beschikking over voldoende archeologisch materiaal om zinvolle vergelijkingen te maken.

Dat leidt meteen tot een nieuwe kijk op Ai Khanum, de Hellenistische stad die in het noordoosten van Afghanistan is opgegraven. Die wordt traditioneel getypeerd als een Griekse nederzetting (“an outpost of Hellenism”) en dat is ook niet zo heel erg vreemd. Kijk maar hier wat er zoal is opgegraven: het meeste zou in Griekenland niet hebben misstaan. Het is dus logisch Ai Khanum te beschouwen als een Griekse kolonie in den vreemde, niet in de laatste plaats omdat we weten dat Alexander de Grote Griekse huurlingen als kolonisten heeft achtergelaten in Baktrië, dat wil zeggen de vallei van de Boven-Oxus.

Lees verder “Hellenistisch Baktrië” →

MoM | Wat betekent dat woord?

On door Jona Lenderingingeesteswetenschappen, Geschiedenis, Klassieken, Oudheidkunde is een wetenschap9 reacties

Ik gaf in het vorige stukje het woord aan Alexander Smarius, die uitlegde dat er taalkundig geen bezwaren zijn om de openingsregel van het Evangelie van Johannes (“In het begin was het Woord en het Woord was bij God en het Woord was God”) te vertalen als “het Woord was een god”. Het Grieks kent namelijk geen onbepaald lidwoord, dus “een god” is als vertaling in principe mogelijk. Voor Jehovah’s Getuigen maakt dat veel uit, omdat zij bezwaren hebben tegen het idee van een Drie-eenheid, waarin God de Vader en God de Zoon (ofwel het Woord ofwel Jezus Christus) één in wezen zijn. Jehovah’s Getuigen gaan ervan uit dat het Woord een god onder God is.

Als ik het wel heb, noemen theologen deze opvatting “subordinationisme”. Dat staat niet meteen op uw mentale landkaart, maar wellicht helpt het als ik u eraan herinner dat de heilige Nikolaas van Myra, zoals wij allen geloven en belijden, dermate in pastorale woede is ontstoken over deze zijns inziens perverse dwaalleer dat hij tijdens het Concilie van Nikaia in 325 de heresiarch tegen de vlakte heeft gemept.

Lees verder “MoM | Wat betekent dat woord?” →